Αποκριάτικες ιστορίες σε οθωμανικά σπίτια της Βέροιας την Τσικνοπέμπτη

Πέμπτη, 20 Φεβρουαρίου 2025 13:47
Γράφτηκε από τον/την Μαρία Τριγώνη

Μια διαφορετική Τσικνοπέμπτη ετοίμασε φέτος η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας, προσδίδοντας στην ημέρα αποκριάτικο χρώμα μέσα σε ένα ξεχωριστό, ιστορικό σκηνικό.

Το πρωί της Πέμπτης 20 Φεβρουαρίου, η αυλή και ο οντάς σπιτιών μιας άλλης εποχής, στην οδό Ρήγα Φεραίου 16-18, φιλοξένησαν ένα γιορτινό αντάμωμα γεμάτο ιστορίες, μνήμες και αποκριάτικη διάθεση.

Η εκδήλωση περιλάμβανε ξενάγηση από την αναπληρώτρια προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας, Δρ. Γεωργία Στρατούλη, στους χώρους όπου εδρεύουν τα γραφεία της υπηρεσίας.

Οι επισκέπτες, φορώντας τις αποκριάτικες μάσκες τους, τις «μούτσκες», ξεναγήθηκαν στα δύο οθωμανικά σπίτια της αυλής του Βυζαντινού Μουσείου, χτισμένα επάνω στον πύργο και τα νοτιοανατολικά τείχη της Βέροιας. Τα οικήματα κατασκευάστηκαν σε μια περίοδο που η αμυντική λειτουργία της οχύρωσης είχε αρχίσει να ατονεί, με τους Βεροιώτες να αξιοποιούν τους πύργους και τη ζώνη των τειχών για να οικοδομήσουν τις κατοικίες τους, όπως μαρτυρούν και τα γραπτά κείμενα.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσίασε ο τοίχος του «καλού οντά» που έχει διασωθεί από το σπίτι του 18ου αιώνα. Εκεί σώζονται η κόγχη του τζακιού, τα ξύλινα ντουλάπια με ζωγραφισμένα θυρόφυλλα και χαρακτηριστικά δείγματα οθωμανικού μπαρόκ, όπως ζωγραφικά παραπετάσματα και λουλούδια που πλαισιώνουν το τζάκι. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί και η απεικόνιση μιας πόλης.

Σε αυτόν τον ατμοσφαιρικό χώρο, οι παρευρισκόμενοι απόλαυσαν το κρασί τους, αντάλλαξαν ιστορίες και μοιράστηκαν αναμνήσεις από εποχές περασμένες, ζωντανεύοντας με τον δικό τους τρόπο το πνεύμα της Αποκριάς.

View this gallery on Flickr

View the embedded image gallery online at:
https://pliroforiodotis.gr/index.php/news/culture-menu/difer-menu/103979-apokriatikes-istories-se-othomanika-spitia-tis-veroias-tin-tsiknopempti#sigProId4fd475a6be

ΤΑ ΔΥΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΒΕΡΟΙΑΣ

Τα δύο οθωμανικά σπίτια της αυλής του Βυζαντινού Μουσείου χτίστηκαν επάνω στον πύργο και τα νοτιανατολικά τείχη της Βέροιας, όταν η αμυντική λειτουργία της οχύρωσης αρχίζει ν’ ατονεί και οι Βεροιώτες, όπως μαρτυρείται και από τα γραπτά κείμενα, χρησιμοποιούν τους πύργους και την ζώνη των τειχών για να οικοδομήσουν τα σπίτια τους.

Στον 18^ο αι. ο τετράπλευρος πύργος του 3^ου αι. αρχίζει να μετασκευάζεται σε κατοικία. Για την κατασκευή της επάνω και σε συνέχεια με τον πύργο υψώθηκε ένας πολύ ισχυρός λιθόκτιστος τοίχος, γύρω από τον οποίο οργανώθηκαν οι χώροι του σπιτιού. Από αυτούς έχει απομείνει μόνον ο υπερυψωμένος στα πανύψηλα υποστυλώματα οντάς, που είναι χκτισμένος όπως τα σπίτια της Μπαρμπούτας. Φαίνεται ότι τα σπίτια που χτίζονται σε παρόχθιες περιοχές, δίπλα στο βαθύ ρέμα του Τριποτάμου και στο ρέμα των παραποτάμων του που διέρρεε την περιοχή του Βυζαντινού Μουσείου, ακολουθούν παρόμοιο τρόπο δόμησης. Χρησιμοποιώντας τους ισχυρούς λίθινους τοίχους, θεμελιωμένους στον μαλακό πωρολιθικό βράχο, δημιουργούν μεγάλους προβόλους με πολύ ψηλά υποστυλώματα, όπου αναπτύσσονται οι κύριοι χώροι του σπιτιού και εκμεταλλεύονται στο έπακρο τις δυνατότητες του ξύλου, προκειμένου ν’ αντέξουν τις πλημμύρες των ορμητικών ρευμάτων. Στην περίπτωση των σπιτιών του Βυζαντινού Μουσείου η ισχυρότατη λίθινη υποδομή του αρχαίου πύργου ήταν ήδη έτοιμη και χρειαζόταν μόνο μία προσθήκη για την μετασκευή της υπάρχουσας οχύρωσης.

Στον τοίχο του καλού οντά που έχει απομείνει από το σπίτι του 18^ου αι. σώθηκαν η κόγχη του τζακιού, τα ντουλάπια με τα ζωγραφισμένα ξύλινα θυρώματά τους και οι χαρακτηριστικές για το οθωμανικό μπαρόκ ζωγραφιές με παραπετάσματα και λουλούδια που πλαισίωναν το τζάκι, αλλά και η εικόνα μίας πόλης. Το σπίτι αυτό ανακατασκευάστηκε μετά τα μέσα του 19^ου αι., και οι κατάγραφες ξύλινες επενδύσεις των οντάδων του χρησιμοποιήθηκαν ως δομικό υλικό για τους τσατμάδες των νέων τοίχων. Τα σπαράγματα αυτά συγκεντρώθηκαν, συγκολλήθηκαν, συντηρήθηκαν και μας δίνουν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εικόνα του εσωτερικού διακόσμου ενός μουσουλμανικού σπιτιού της πόλης.

Την ίδια εποχή χτίζεται το δυτικό, χαμηλότερο σπίτι που χρησιμοποιεί την παλιά λιθόκτιστη μεσοτοιχία και ενσωματώνει στη θεμελίωση και το υπόγειο του τον αρχαίο πύργο και την βάση του τείχους, Με λιθόκτιστο ισόγειο, ανώγειο από τσατμά και δύο σαχνισιά που προβάλλονται συμμετρικά στη νότια πλευρά του προς το ποτάμι το σπίτι αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα αστικού σπιτιού του 19ου αι.

Η μετατροπή του τμήματος της οχύρωσης σε οικιστικό συγκρότημα, σχετίζεται πιθανότατα με μία επέκταση του γειτονικού δερβισικού συγκροτήματος του Μαχμούτ Τσελεμπή. .Στην αλληλουχία των κτισμάτων διασώζεται ένα κομμάτι της οθωμανικής Βέροιας και της συνοικίας Μπαμπά – Τεκέ που συγκροτούσε έναν σύνθετο οικιστικό και λατρευτικό πυρήνα, κτισμένο επάνω στην αρχαία και βυζαντινή υποδομή της πόλης, συμπληρώνοντας εύγλωττα τα επάλληλα στρώματα της ιστορίας της.

ΤΟ ΕΡΓΟ «ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΔΥΟ ΟΙΚΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΥΛΕΙΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ Β.Μ.Β., ΠΑΝΩ ΣΤΟ Ν.Α. ΤΜΗΜΑ ΟΧΥΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ ΤΟΥΣ» πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ΠΕΠ «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ – ΘΡΑΚΗ» 2007-2013 της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.

Υπεύθυνη έργου: Αγγελική Κοτταρίδη, Δρ. Αρχαιολόγος
Επιβλέποντες έργου: Μαρία Χειμωνοπούλου, Δρ. Αρχαιολόγος – Μερόπη Χατζημιχάλη, Αρχιτέκτων