Γράφει η Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Θωμαή Σιώπη

Τα όρια είναι αναγκαία σε μια υγιή σχέση και γενικά σε μια υγιή ζωή. Είναι αυτά που καθορίζουν τον προσωπικό μας χώρο, μας βοηθούν να έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας, και να προστατεύουμε τον εαυτό μας από τη χειραγώγηση και την εκμετάλλευση. Η οριοθέτηση είναι μια επίκτητη δεξιότητα, που δυστυχώς πολύ από εμάς δεν έχουμε μάθει. Ποτέ όμως δεν είναι αργά.

Όταν τα όρια είναι πολύ χαλαρά ή αλλιώς ανεπαρκή, τότε παρομοιάζονται με μία πόρτα που είναι ξεκλείδωτη. Μπορεί να μπει όποιος θέλει, ακόμη κι αν δεν είναι επιθυμητός. Από την άλλη αν τα όρια που θέτουμε είναι πολύ αυστηρά και άκαμπτα, τότε οδηγούμαστε στην απομόνωση. Κάποιες ενδείξεις μη υγιών ορίων είναι: το να μοιράζεσαι πολύ προσωπικά σου θέματα πολύ γρήγορα σε μια σχέση ή να κλείνεσαι και να μην εκφράζεις τις ανάγκες και τα θέλω σου, δεν μπορείς να πεις “όχι” γιατί φοβάσαι την απόρριψη ή την εγκατάλειψη, επιτρέπεις στους άλλους να παίρνουν αποφάσεις για σένα, παίρνεις ευθύνη για πράγματα που δεν σε αφορούν, κ.λπ.

Υπάρχουν διαφορετικές κατηγορίες ορίων. Τα υλικά όρια αφορούν τα πράγματα που αισθανόμαστε άνετα να δανείσουμε, π.χ. το αυτοκίνητό μας ή χρήματα, σε ποιον, με ποιες προϋποθέσεις (να μην το χαλάσει) και για πόσο καιρό. Τα σωματικά όρια αναφέρονται στον προσωπικό μας χώρο, δηλαδή πόσο μπορεί κάποιος να μας πλησιάσει, ποιος επιτρέπεται να μας αγγίξει, πως, σε ποια σημεία του σώματος, και πότε. Τα διανοητικά όρια αφορούν τις σκέψεις μας, τη γνώμη μας, και τα πιστεύω μας. Τα συναισθηματικά όρια αναφέρονται στο πως αισθανόμαστε. Τα συναισθήματά μας δεν πρέπει να συνδέονται με το πως νιώθουν ή σκέφτονται οι άλλοι, γιατί απλά δεν είναι δική μας ευθύνη. Είμαστε υπεύθυνοι για το πως φερόμαστε στους άλλους, αλλά όχι για το πως νιώθουν. Δεν είναι δουλειά μας να ευχαριστούμε τους άλλους. Για παράδειγμα, το να λέμε “όχι” δεν πρέπει να μας δημιουργεί τύψεις ότι θα απογοητεύσουμε ή θα πληγώσουμε, γιατί οι άνθρωποι οφείλουν να σέβονται τις αποφάσεις μας. Όσοι μας αγαπούν, θα μας καταλάβουν.

Πως λοιπόν θέτουμε όρια;

1. Αρχικά είναι σημαντικό να εξετάσουμε τα όρια που έχουμε ή όχι. Πρέπει να είμαστε αποφασισμένοι για το τι επιτρέπουμε, τι δεχόμαστε, και τι μας κάνει να νιώθουμε άβολα. Επίσης, ξεκαθαρίζουμε μέσα μας τι θέλουμε από τις σχέσεις μας, π.χ. σεβασμό, καλή μεταχείριση, κ.λπ. Τα όρια μπορούν, και θα πρέπει, να είναι διαφορετικά στον εργασιακό χώρο, στην οικογένεια, στην προσωπική σχέση, κ.ο.κ.

2. Για να αναγνωρίσουμε πότε τα όρια μας παραβιάζονται, είναι σημαντικό να παρατηρούμε τα συναισθήματά μας, όταν συναναστρεφόμαστε με τους άλλους. Τα συνήθη συναισθήματα που νιώθουμε είναι η δυσφορία, η δυσαρέσκεια, ο θυμός ή οι τύψεις. Αυτά τα συναισθήματα είναι παρόντα όταν κάποιος μας εκμεταλλεύεται ή δεν μας εκτιμάει. Είναι σημάδια ότι πιέζουμε τους εαυτούς μας πέρα των ορίων μας.

3. Όταν κάποιος παραβιάζει τα όριά μας, του το γνωστοποιούμε. Επειδή ο άλλος δεν μπορεί να διαβάσει τη σκέψη μας, δεν μπορεί να ξέρει τι μας έχει ενοχλήσει. Γι’αυτό πάντοτε εξηγούμε τι ακριβώς είναι αυτό που μας ενοχλεί και συζητάμε για να επιλυθεί το θέμα. Ειδικότερα στην αρχή μιας σχέσης, είτε προσωπικής είτε επαγγελματικής, όπου ακόμη δεν γνωρίζει καλά ο ένας τον άλλον, είναι αναγκαίο να συζητηθούν τα όρια του καθενός.

4. Αφού θέσουμε τα όριά μας, είναι σημαντικό και να τα διατηρήσουμε. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να είμαστε σταθεροί, να μην λέμε άλλα και κάνουμε άλλα. Αλλιώς ο περίγυρός μας μαθαίνει ότι δεν εννοούμε αυτά που λέμε, οπότε μας αγνοεί.

5. Είμαστε διεκδικητικοί (βλ. Άρθρο “Διεκδικητική Συμπεριφορά: Υπερασπίζομαι τον Εαυτό μου")

6. Πολλές φορές είναι αναγκαίο να εφαρμόζουμε ανάλογες συνέπειες, όταν ο άλλος παραβιάζει τα όριά μας. Φυσικά οι συνέπειες πρέπει και αυτές να γνωστοποιούνται πριν εφαρμοστούν. Η συνέπεια δεν έχει το ρόλο της απειλής. Η επιλογή της συνέπειας θα πρέπει να είναι υλοποιήσιμη. Μην διαλέγετε πράγματα τα οποία αν χρειαστεί δεν πρόκεται να εφαρμόσετε. Ενα παράδειγμα συνέπειας είναι: Εξηγείτε ότι δεν θέλετε να λαμβάνετε τηλεφωνήματα κατά τις μεσημεριανές ώρες. Αν κάποιος δεν το σέβεται και επιμένει να σας τηλεφωνεί εκείνες τις ώρες, του εξηγείται ότι την επόμενη φορά απλά δεν θα σηκώσετε το τηλέφωνο.

Κεντρική δυσκολία στην οριοθέτηση είναι ο φόβος της αντίδρασης του άλλου. Φοβόμαστε ότι αν πούμε “όχι” θα απογοητεύσουμε ή θα έρθουμε σε σύγκρουση, συνεπώς ο άλλος θα μας θυμώσει, ίσως και να μας εγκαταλείψει. Έτσι κάνουμε πίσω και επιτρέπουμε στον άλλον να παραβιάσει τα όριά μας. Βάζουμε τις ανάγκες μας σε δεύτερη μοίρα και εστιάζουμε στην ικανοποίηση του άλλου. Πιστεύουμε ότι έτσι θα κερδίσουμε την αποδοχή τους. Τι είναι προτιμότερο όμως; να έχουμε δίπλα μας άτομα που μας σέβονται και μας αποδέχονται γι’αυτό που είμαστε ή άτομα που μας κάνουν ότι θέλουν; Με το να θέτουμε όρια δεν διακινδυνεύουμε τη σχέση, ούτε είμαστε εγωιστές. Τα όρια δεν έχουν σκοπό να τιμωρήσουν, αλλά να προστατεύσουν. Όλοι έχουμε το δικαίωμα να βάζουμε όρια. Όλοι είμαστε ίσοι, και όλοι αξίζουμε σεβασμό. Βάζοντας όρια δείχνουμε ότι σεβόμαστε και φροντίζουμε τον εαυτό μας. Αναγνωρίζουμε τις ανάγκες μας και τα συναισθήματά μας, και τα τιμούμε. Τα όρια φέρνουν ψυχική γαλήνη, έτσι γινόμαστε καλύτεροι σύντροφοι, γονείς, και φίλοι.

Όπως κάθε άλλη δεξιότητα βέβαια, έτσι και αυτή θέλει κουράγιο, προσπάθεια και χρόνο. Ξεκινήστε από κάτι λιγότερο απειλητικό για εσάς, και σταδιακά προχωρήστε σε μεγαλύτερες προκλήσεις. Αν σας είναι δύσκολο να αναγνωρίσετε και να θέσετε τα όρια σας, απλά ζητήστε βοήθεια, είτε από κάποιο κοντινό σας άτομο που έχετε παρατηρήσει ότι διατηρεί υγιή όρια, είτε από κάποιον επαγγελματία.

Θωμαή Σιώπη, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Μητροπόλεως 31 (2ος όροφος), Βέροια
Τηλ: 2331125058
www.pliroforiodotis.gr/tsiopi