Διεκδικητική Συμπεριφορά: Υπερασπίζομαι τον εαυτό μου

Γράφει η Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Θωμαή Σιώπη

Η διεκδικητική συμπεριφορά ορίζεται ως η ικανότητα να εκφράζουμε αποτελεσματικότερα τον εαυτό μας, χωρίς να καταπατούμε τα δικαιώματα και τις ανάγκες των άλλων. Το διεκδικητικό άτομο είναι ικανό να εκφράσει τα συναισθήματά του, είτε θετικά είτε αρνητικά, τις ειλικρινείς του σκέψεις, και τη γνώμη του χωρίς άγχος. Μπορεί να πάρει αποφάσεις για τη ζωή του, να εκφράζει τις ανάγκες του και να ζητάει βοήθεια όποτε είναι αναγκαίο για να τις εκπληρώσει, καθώς και να προστατεύει τον εαυτό του όταν οι άλλοι θέλουν να τον εκμεταλλευτούν. Επίσης, αναγνωρίζει πάντα τις ανάγκες του άλλου και ακόμη κι αν διαφωνεί το κάνει πάντα με σεβασμό προς το άλλο άτομο.

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι αν εκφράσουν τις ανάγκες τους ή πουν «όχι» γίνονται εγωιστές, φοβούνται ότι δεν θα είναι πλέον αρεστοί ή ότι θα προκαλέσουν τριβές. Έτσι υποχωρούν σε μια παθητική συμπεριφορά. Παθητική ονομάζεται η συμπεριφορά όπου δεν υπάρχει έκφραση συναισθημάτων ή/και σκέψεων, λόγω άγχους και ενοχών. Το παθητικό άτομο δεν μπορεί να πει «όχι», έχει απολογητική στάση, και κάνει πράγματα προκειμένου να ευχαριστήσει τον άλλον. Στην ουσία επιτρέπει να τον εκμεταλλευτούν. Το μήνυμα που περνάει το παθητικό άτομο είναι «Είμαι αδύναμος και κατώτερος».

Όταν το άτομο στοχεύει να ικανοποιήσει τις ανάγκες του σε βάρος του άλλου, τότε η συμπεριφορά αυτή θεωρείται επιθετική. Συχνά η επιθετική συμπεριφορά συγχέεται με την διεκδικητική, όμως η βασική τους διαφορά είναι ο σεβασμός. Κάποιος με επιθετική συμπεριφορά, λοιπόν, δεν νοιάζεται για τα συναισθήματα του άλλου, θυμώνει εύκολα, γίνεται επικριτικός προσπαθώντας να μειώσει και να ντροπιάσει τον συνομιλητή του, θέλει να κυριαρχεί στις συζητήσεις και ο στόχος του είναι να πάρει αυτό που επιθυμεί με κάθε κόστος. Το μήνυμα που περνάει το επιθετικό άτομο είναι «Είμαι ανώτερος και σωστός».

Για να υιοθετήσουμε τη διεκδικητική συμπεριφορά, αρχικά, πρέπει να το επιθυμούμε. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η αλλαγή θέλει χρόνο, υπομονή και προσωπική εξάσκηση. Πάντα ξεκινάμε θέτοντας μικρούς στόχους και εφαρμόζοντας τη νέα συμπεριφορά σε λιγότερο απειλητικές καταστάσεις. Επιτρέπεται να λέμε «όχι» στους άλλους, όταν δεν μπορούμε να εκπληρώσουμε τις επιθυμίες τους. Αν κάποιος θυμώσει, αυτό δεν σημαίνει ότι έπρεπε να έχουμε πει «ναι», ούτε ότι θα μείνει θυμωμένος για πάντα. Ακόμη κι αν δεν αρέσει στους άλλους, δεν παύουμε να είμαστε διεκδικητικοί. Να θυμάστε ότι επιθυμούμε να είμαστε αρεστοί, αλλά αυτό δεν είναι πάντα εφικτό. Παρά τις προσπάθειές μας μπορεί να μην πετύχουμε τελικά αυτό που θέλουμε, και παρόλο που επιθυμούμε να έχουμε δίκαιη μεταχείριση μπορεί τελικά να μην την έχουμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχουμε αποτύχει.

Πως μπορούμε λοιπόν να γίνουμε περισσότερο διεκδικητικοί:

1. Χρησιμοποιούμε πάντα πρώτο πρόσωπο για να εκφράσουμε με σαφήνεια το αίτημά μας, π.χ. «Αισθάνομαι ότι...», ή «Χρειάζομαι τη βοήθειά σου...», «Θέλω...».

2. Αποφεύγουμε εκφράσεις όπως «Δεν πρέπει να το κάνεις αυτό» ή «Είσαι αγενής». Τέτοιου είδους εκφράσεις ασκούν κριτική στη συμπεριφορά ή την προσωπικότητα του άλλου.

3. Αναγνωρίζουμε τη διαφορά μεταξύ του παραπόνου και της κριτικής.

Παράπονο: «Με ενόχλησε που δεν μάζεψες τα ρούχα σου, όπως είχαμε συμφωνήσει χθες.»

Κριτική: «Γιατί δεν μάζεψες τα ρούχα; Δεν ενδιαφέρεσαι καθόλου.»

4. Αποσαφηνίζουμε τα όριά μας, π.χ. αν μας σταματήσει κάποιος στο δρόμο και μας πιάσει την κουβέντα, ενώ εμείς πρέπει να φύγουμε, γνωστοποιούμε στον άλλον ότι αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε να μιλήσουμε. Αν δεν το πούμε δεν μπορεί ο άλλος να μαντέψει ότι αυτή δεν είναι κατάλληλη στιγμή.

5. Χρησιμοποιούμε την τεχνική της επαναλαμβανόμενης πρότασης ή αλλιώς «η βελόνα κόλλησε». Συχνά όταν εκφράζουμε ένα ζήτημα, ο άλλος αλλάζει το θέμα συζήτησης ή στρέφει τη συζήτηση σε δικά του παράπονα. Αυτό μπορεί να μας αποσπάσει ή και να μας εκνευρίσει. Για το λόγο αυτό επαναλαμβάνουμε την πρόταση μας με ήρεμο και σταθερό ρυθμό και διατηρούμε τη συζήτηση στο αρχικό θέμα.

6. Δηλώνουμε ξεκάθαρα τι θέλουμε και πως νιώθουμε, και όχι πως θα έπρεπε να νιώθουμε. Μην σκέφτεστε ότι τα συναισθήματα ή οι ανάγκες σας είναι λάθος, μόνο και μόνο επειδή κάποιος άλλος θα ένιωθε διαφορετικά.

7. Αφού μιλήσουμε, δίνουμε χώρο και χρόνο στον άλλον να εκφραστεί και αυτός, ακούμε τη γνώμη του και προσπαθούμε να καταλάβουμε και τη δική του οπτική.

8. Πάντα ακούμε τη γνώμη του άλλου και τη σεβόμαστε, ακόμη κι αν διαφωνούμε. Ολονών οι γνώμες είναι σημαντικές.

9. Συμπεριφερόμαστε στον άλλον ως ίσο.

10. Αν το άλλο άτομο αντιδράσει επιθετικά προς εμάς, παραμένουμε ψύχραιμοι, και συνεχίζουμε να μιλάμε με σεβασμό. Αν συνεχίσει να είναι επιθετικός, μπορούμε να του προτείνουμε να αναβάλλουμε την κουβέντα μέχρι να ηρεμήσει.

11. Όταν κάποιος μας δίνει ανατροφοδότηση για τη συμπεριφορά μας, είτε θετική είτε αρνητική, την αποδεχόμαστε. Αν διαφωνούμε μπορούμε να το εκφράσουμε, π.χ. «Σέβομαι την άποψή σου, αλλά διαφωνώ.».

12. Σε περίπτωση που το άλλο άτομο έχει δίκιο και έχουμε κάνει κάτι που τον πείραξε, παραδεχόμαστε το λάθος και ζητούμε συγγνώμη.

13. Τέλος, είναι σημαντική και η μη λεκτική επικοινωνία. Αν τα λόγια μας λένε άλλα και το σώμα μας υποδηλώνει άλλα, το μήνυμά μας δεν είναι ξεκάθαρο. Οπότε, το βλέμμα μας είναι σταθερό, όχι όμως επίμονο, μιλάμε καθαρά, διατηρούμε κανονικό ύφος, και η απόσταση από το άτομο είναι ούτε πολύ κοντά (θεωρείται εισβολή στον προσωπικό χώρο), ούτε πολύ μακριά (δείχνει αδιαφορία). Αποφεύγουμε την έκφραση δυσαρέσκειας στο πρόσωπό μας και διατηρούμε το σώμα μας χαλαρό (όχι σφιγμένες γροθιές ή σφιγμένοι ώμοι που υποδηλώνουν ένταση και νευρικότητα).

Συνοπτικά, η διεκδικητική συμπεριφορά μας επιτρέπει να εκφράζουμε τους εαυτούς μας και να υπερασπιζόμαστε τα δικαιώματα και τις ανάγκες μας, διατηρώντας πάντοτε το σεβασμό και την αποδοχή προς τον άλλον. Το σημαντικότερο εμπόδιο που μπορεί να βρεί κάποιος είναι ο ίδιος του ο εαυτός. Για να υιοθετήσουμε τη διεκδικητική συμπεριφορά πρώτα απ’όλα πρέπει να εκτιμούμε τους εαυτούς μας. Αν εμείς δεν πιστεύουμε ότι είμαστε ίσοι με όλους, τότε δεν μπορούμε και να το υπερασπιστούμε. Να θυμάστε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να τους αντιμετωπίζουν με σεβασμό, ανεξαρτήτως της κοινωνικής τους θέσης.

Θωμαή Σιώπη, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Μητροπόλεως 31 (2ος όροφος), Βέροια
Τηλ: 2331125058
www.pliroforiodotis.gr/tsiopi