Ρουγκάτσια: μία μικρή ιστορία

Σήμερα οι σύλλογοι που υπάρχουν στην περιοχή του Ρουμλουκιού αναβιώνουν έθιμα όπως «τα Ρουγκάτσια», που πραγματοποιούνται την περίοδο των Χριστουγέννων. Είναι από τα ωραιότερα έθιμα που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Πρόκειται για μια ομάδα φουστανελοφόρων και σπαθοφόρων ανδρών, οι οποίοι γυρνούν από σπίτι σε σπίτι, πάντα με τη συνοδεία ζουρνάδων και νταουλιού, χορεύοντας συγκεκριμένους χορούς . Σκοπός τους, σήμερα, είναι να συγκεντρωθούν χρήματα, ενώ παλαιότερα γεννήματα και χρήματα τα οποία προσέφερε ο νοικοκύρης για να ανεγερθούν ναοί, σχολεία ή για να βοηθήσουν φτωχές οικογένειες.

Για την προέλευση του δρώμενου αυτού έχουν διατυπωθεί επίσης πολλές απόψεις.

Υπάρχει η πληροφορία ότι από την εποχή του Λέοντος του ΣΤ΄, οι στρατηγοί του θέματος της Θεσσαλονίκης δεν εισέπρατταν μισθό, αλλά έπρεπε να παίρνουν μια φορά το χρόνο κάποιες απολαβές από το θέμα, για τη διαφύλαξη των περιοχών.

Έτσι, μπορούμε να φανταστούμε σπαθοφόρους στρατιώτες του στρατηγού του θέματος της Θεσσαλονίκης να εισέρχονται στα χωριά του κάμπου και να ζητούν από τη σοδειά των καλλιεργητών την ετήσια «ρόγα», τον ετήσιο μισθό τους.

Εδώ πρέπει να βρίσκεται και η απαρχή του εθίμου αυτού που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας σε όλη την περιοχή του Ρουμλουκιού.

Μάλιστα όταν δύο ομάδες συναντιόταν σε μια περιοχή τότε έπρεπε η μία να υποταχθεί στην άλλη, διαφορετικά τα μέλη τους συγκρουόταν μέχρι θανάτου, γατί μόνο έτσι θα μπορούσε ένα φανεί η πιο ικανή ομάδα για να διαφυλάξει την φορολογούμενη περιοχή. Η υποταγμένη ομάδα περνούσε κάτω από τα παρατεταμένα σπαθιά της νικήτριας ομάδας.

Αυτό όμως που ουσιαστικά έχει σημασία είναι ότι το έθιμο διατηρήθηκε και μάλιστα στην περίοδο της τουρκοκρατίας οι αρματολοί κατέβαιναν τα χωριά του Ρουμλουκιού για να εισπράξουν τον ετήσιο μισθό τους. Οι Ρουμλουκιώτες χαίρονταν να βλέπουν τα ρουγκάτσια και τους ενίσχυαν οικονομικά όσο μπορούσαν, γιατί ήξεραν ότι έτσι ενίσχυαν και τον αγώνα τους ελπίζοντας στη λευτεριά τους.

Το έθιμο απαιτούσε να γίνουν «ρουγκατσιαροί», τα πιο όμορφα, ψηλά και φυσικά γεροδεμένα παλικάρια του χωριού. Οι τρεις καλύτεροι ονομάζονταν «καπεταναίοι». Ήταν μεγάλη τιμή να διαλεχτεί κάποιος να μπει στην ομάδα αυτή.

Κατά το έθιμο αυτό, τα ρουγκάτσια μαζεύονταν τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων στην εκκλησία, όπως ακριβώς γίνεται και σήμερα, προσκυνούσαν, έπαιρναν τη ευλογία, και κάνοντας τρεις κύκλους γύρω από την εκκλησία πρώτα, ξεκινούσαν να πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και να ζητούν γεννήματα. Πάντα προπορεύονταν η εκκλησιαστική επιτροπή, το αμάξι της επιτροπής και τα άλογα των καπεταναίων. Όταν δε πήγαιναν σε άλλο χωριό, τότε ένας από τους καπεταναίους ζητούσε την άδεια από την εκκλησιαστική επιτροπή του χωριού να μπουν τα ρουγκάτσια μέσα στο χωριό. Εφόσον τους δέχονταν, άρχιζαν να παίζουν οι ζουρνάδες και το νταούλι, και τα ρουγκάτσια έμπαιναν στο χωριό χορεύοντας.

Εάν δε συναντιόταν δυο ομάδες, τότε η μία έπρεπε να δηλώσει υποταγή. Αλλιώς, πολεμούσαν μέχρι θανάτου. Υπάρχει μια περιοχή στο Ρουμλούκι η οποία ονομάζεται «ρουγκάτσικο», όπου εκεί έγινε μια τέτοια συμπλοκή και σκοτώθηκαν οι δύο καπεταναίοι. Από τότε η εκκλησία απαγόρευσε τα σπαθιά και τους ανάγκασε να έχουν ξύλινα ομοιώματα.

Σήμερα διατηρείται αυτό το έθιμο με νέα παλικάρια που στελεχώνουν την ομάδα, και γυρνούν από σπίτι σε σπίτι για να μαζέψουν, όπως αναφέραμε, χρήματα και να ενισχύσουν οικονομικά το Σύλλογο. Σε κάθε σπίτι οι νοικοκυρές κερνούν τα ρουγκάτσια τσίπουρο με μεζέδες και λουκάνικα, και αυτά χορεύουν τους χορούς που στο σύνολό τους είναι τέσσερεις, ζωηροί, νεανικοί και λεβέντικοι. Μετά το τέλος της περιοδείας του μπουλουκιού ακολουθούσε, και παλαιότερα αλλά και σήμερα, γλέντι στο οποίο συμμετέχει όλο το χωριό, πάντα με τη συνοδεία των ζουρνάδων και του νταουλιού.

Και επίσης για την ιστορία να προσθέσουμε ότι τα Ρουγκάτσια του Μακροχωρίου έδωσαν χρήματα που είχαν συγκεντρώσει, για την ανέγερση του Ι.Ν Αγίου Γεωργίου Μακροχωρίου.

Θα ήταν λοιπόν φρόνιμο να είμαστε περισσότερο προσεκτικοί στην κρίση μας, και να προστατεύουμε του λαογραφικούς και πολιτιστικούς συλλόγους, που προσπαθούν χρόνια τώρα να διαφυλάξουν τα ήθη και τα έθιμα που κράτησαν τον ελληνισμό όρθιο και μαζί μ’ αυτά να κρατήσουν μακριά και τη νέα γενιά από δρόμους επικίνδυνους
Καλή χρονιά με περισσότερη αγάπη στην καρδιά όλων μας.

Αναφορές από το βιβλίο : Γ. Δ. Μοσχόπουλος, Η Καμπανία ( Ρουμλούκι) στα Βυζαντινά χρόνια, τόμος Β΄, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1004.