Βιβλιοπαρουσίαση: "Όχι δεν είμαι εχθρός του λαού"

Της Ευγενίας Καβαλάρη

Το βιβλίο ("Όχι, δεν είμαι εχρός του λαού" του Μάριου Μαρκοβίτη) θα μπορούσε – λόγω και της λογοτεχνικής του γραφής- να είναι ένα θαυμάσιο ιστορικό μυθιστόρημα. Όμως δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο, αν και για τις νεώτερες γενιές, πολλά πράγματα του παρελθόντος φαντάζουν ως τέτοια.

Και όμως πρόκειται για ένα ιστορικό βιβλίο που περιγράφει με ντοκουμέντα τη ζωή και το τραγικό τέλος του Μάρκου Μαρκοβίτη, του Ναουσαίου αγωνιστή και κομμουνιστή μέχρι τέλους.

Πρόκειται για μία ζωή ένδοξη και δραματική που αποτελεί ταυτόχρονα τοιχογραφία καθοριστικών καταστάσεων στις 2 χώρες. Το βιβλίο επομένως συνδυάζει το βιογραφικό στοιχείο με το ιστορικό. Με εμφανή τα χαρακτηριστικά και τις αρετές του κάθε είδους. Πληροφορίες , σκηνές και εικόνες από την πολυτάραχη ζωή του Μάρκου ξεδιπλώνονται με μια γλώσσα υψηλών λογοτεχνικών προδιαγραφών. Έξαλλου το βιογραφικό είδος εντάσσεται και στη σφαίρα της λογοτεχνίας και από την άλλη η μεθοδολογία οργάνωσης και τεκμηρίωσης όλου του πληροφοριακού υλικού ακολουθεί τους κανόνες της ιστορικής επιστήμης χωρίς βέβαια να λείπουν και οι διάσπαρτοι σχολιασμοί του συγγραφέα. Έτσι η αφήγηση στηρίζεται στο αρχειακό υλικό του ίδιου του ήρωα σε μαρτυρίες, σε ψηφιοποιημένα αρχεία, εντυπωσιακά ντοκουμέντα από ρωσικά κρατικά αρχεία, πλούσια βιβλιογραφία, αλλά και χρωματίζεται από φωτογραφίες.

Τα γεγονότα και κυρίως η ζωή του, δεν προσφέρονται για αντικομμουνισμο- αντισοβιετισμό- αντισταλινισμό. Δυστυχώς όμως από τις διάφορες παρουσιάσεις σε περιοχές της χώρας μας αυτό κυριάρχησε από πολλούς ομιλητές.

Είναι πολύ δύσκολο σήμερα, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, κάποιοι να σταθούν όρθιοι και να πάνε κόντρα στο ρεύμα. Ποιο εύκολο είναι να ρίξουν στο πυρ το εξώτερο την μοναδική αυτή εμπειρία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Μία πορεία με θετικό πρόσημο, με πρωτόγνωρες κατακτήσεις για την ανθρωπότητα, με ηρωισμούς, θυσίες αλλά και αδυναμίες και τραγικά λάθη.

1. Η με ντοκουμέντα παρουσίαση της ζωής του κομμουνιστή Μάρκου Μαρκοβίτη δίνει ψηφίδες της κοινωνικοπολιτικής ζωής στη χώρα μας, στην περιοχή μας, τον μεσοπόλεμο. Τότε που το αστικό κράτος προσπαθούσε (όπως και τώρα) να τσακίσει κάθε φωνή αντίστασης. Τότε που –και σε συνθήκες «κοινοβουλευτικής δημοκρατίας»- έκλειναν τους κομμουνιστές στις φυλακές και τους έστελναν στις εξορίες. Τότε που χρησιμοποιούσαν κάθε μέσο για να τσακίσουν το λαϊκό κίνημα. Ο Μάρκος «πρόδωσε» τα τάξη του, άφησε τα όσα «προνόμια» προερχόταν απ’ αυτήν και μπήκε μπροστά στον αγώνα για να «ανθρωπεύσει ο άνθρωπος», στρατεύτηκε με τους πολλούς τους φτωχούς και καταφρονεμένους. Η ζωή του ως κομμουνιστή, επαναστάτη, η εναλλαγή τόπων, μεθόδων και τομέων δράσης (εργατικό κίνημα, φοιτητικό, οργανωτικό) προκαλεί κατάπληξη και δείχνει τις ιδιαίτερες ικανότητες του. Πόσοι άραγε το κάνουν αυτό σήμερα; Και ιδιαίτερα όσοι ανιστόρητα προσπαθούν και μέσω του βιβλίου αυτού να στραφούν κατά της ανάγκης για να μπει τέλος στην καπιταλιστική ζούγκλα, για όσους χλευάζουν μια τέτοια στάση ζωής και εμφανίζουν όσους την ακολουθούν ως «ονειροπόλους» και «ουτοπιστές ιεραπόστολους» εμφανίζοντας μάλιστα το κομμουνιστικό κίνημα που συμπληρώνει 100 χρόνια ζωής στον τόπο μας ως «τον Κρόνο που τρώει τα παιδιά του».

2. Η αγωνιστική του στάση στο στρατό που τον οδηγεί στον Πειθαρχικό Ουλαμό Καλπακίου ,η περήφανη στάση του στο στρατοδικείο, η καταδίκη του σε θάνατο και το κύμα διεθνούς συμπαράστασης θα μπορούσαν άνετα να χρησιμοποιηθούν ως σενάριο για ταινία. Δείγμα όχι μόνο της υπάρχουσας κατάστασης αλλά και της στάσης των πρώτων εκείνων κομμουνιστών που αλύγιστοι στάθηκαν απέναντι στον αδηφάγο εκείνο στρατοκρατικό μηχανισμό. Να σημειώσουμε εδώ ότι στις 13 Δεκέμβρη του 1930 δημοσιεύεται στο Ριζοσπάστη μια έκκληση 30 διανοουμένων για «επιείκεια», υπογραφόμενη μεταξύ άλλων από τους Κ. Παλαμά, Π. Νιρβάνα, Δ. Καμπούρογλου, Γρ. Ξενόπουλο, Μ. Μαλακάση, Ν. και Γ. Καζαντζάκη, Άγγ. Τερζάκη, Κ. Βάρναλη, Δ. Γληνό, Π. Πικρό. Ακολουθούν συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας στην Αθήνα και μια καμπάνια στο εξωτερικό, στην οποία συμμετέχει και ο Αϊνστάιν, υπογράφοντας τη σχετική επιστολή διαμαρτυρίας προς τις ελληνικές αρχές.

3. Ακολουθεί τον Απρίλη του 1931 η θεαματική απόδραση από τις φυλακές Συγγρού, όπου είχε μεταφερθεί, σε ένα από τα πιο εκπληκτικά και πολυσυζητημένα γεγονότα της εποχής. Εφτά κρατούμενοι κομμουνιστές, οι Ανδρόνικος Χαϊτάς, Κώστας Ευτυχιάδης, Μάρκος Μαρκοβίτης, Βασίλης Ασίκης, Δημήτρης Παπαρήγας, Λευτέρης Αποστόλου, Ορφέας Οικονομίδης, Περικλής Καρακόγιας, με τη βοήθεια του δεκανέα Γρηγόρη Γρηγοριάδη, καταφέρνουν να το σκάσουν και διαφεύγουν στην ΕΣΣΔ.

4. Ξεχωριστό κομμάτι του βιβλίου είναι οι αναφορές για μια σειρά στελέχη του ΚΚΕ που βρέθηκαν στην ΕΣΣΔ για σπουδές στις κομματικές σχολές. Δίνονται βιογραφικά στοιχεία, ενώ υπάρχει και αναφορά για πλευρές της δράσης της ίδιας της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ένα ζήτημα που για πολλούς είναι παντελώς άγνωστο, ενώ για άλλους συκοφαντημένο. Στη Μόσχα αρχικά, γίνεται μέλος του ΠΚΚ (μπ.), υιοθετώντας το όνομα Ατσάλις Κονσταντίν Βασίλιεβιτς, το μικρό όντας μια ελληνική παραφθορά του ονόματος του Στάλιν. Παντρεύεται την πρώτη του γυναίκα, την Ιρίνα, με την οποία αποκτά τη Στέλλα, και φοιτά για δυο χρόνια στο ελληνικό τμήμα του KUNMZ. Στην περίοδο αυτή μαθαίνει πολύ καλά τη ρωσική, παίρνοντας συστάσεις που τον χαρακτηρίζουν ως έναν από τους καλύτερους σπουδαστές, και εργάζεται ως μεταφραστής, μεταξύ άλλων στα 1934-35 στη Διεθνή Λενινιστική Σχολή,. Ακολουθεί μια μετάθεση στην Κρίμσκαγια, διοικητική έδρα της αυτόνομης ελληνικής περιοχής στην Κριμαία, όπου θα αφοσιωθεί στην κομματική δουλειά στο ελληνικό εκδοτικό Κομυνιςτίς (η γραφή είναι με την εκδοχή της δημοτικής που έχει καθιερωθεί στις ελληνικές περιοχές) συνεισφέροντας μεταφράσεις στη δουλειά του εκδοτικό.

5. Το κομμάτι του βιβλίου που προκαλεί όπως αποδείχθηκε και από τις προηγούμενες παρουσιάσεις συζητήσεις είναι το κεφάλαιο 8, όπου ο συγγραφέας ιστορεί με λεπτομέρειες τα γεγονότα από τη σύλληψη του Μάρκου Μαρκοβίτη, στις 3 Ιανουαρίου 1938 ως την εκτέλεσή του. Ο Μάρκος, που στο μεταξύ έχει συνάψει ένα νέο γάμο με μια νεαρή φοιτήτρια, την Άλλα, μεταφέρεται στη φυλακή της Μόσχας Μπουτίρκα, όπου θα υποβληθεί σε μακρές ανακρίσεις, ως την τελική πράξη της καταδίκης σε θάνατο και της εκτέλεσης. Επίσης στο κεφάλαιο αυτό διαβάζουμε και τις 2 επιστολές που έστειλε στονΣτάλιν.Στο επόμενο κεφάλαιο, ο συγγραφέας δίνει εκτενείς πληροφορίες για την τύχη άλλων Ελλήνων κομμουνιστών, υλικά για τους οποίους περιλαμβάνονται στον φάκελο του Μάρκου. Και το κύριο μέρος του βιβλίου ολοκληρώνεται με ένα χρονικό της έρευνας του συγγραφέα, που από την πλήρη άγνοια δεκαετιών για την τύχη του Μάρκου, θα οδηγήσει στην εξακρίβωση της αλήθειας.

6. Ας μου επιτραπούν λοιπόν ορισμένα γενικότερα σχόλια που έρχονται και σε αντίθεση με εκτιμήσεις και αναφορές του συγγραφέας για την εποχή του «μεγάλου Τρόμου» κ.α.

Η εξεταζόμενη περίοδος πρέπει να εξεταστεί ιστορικά και όχι δαιμονικά. Ας γίνουμε πιο συγκριμένοι.

Α. Έχουν περάσει 20 χρόνια από τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση. Η ταξική πάλη στο εσωτερικό της χώρας όπως αποδείχτηκε δεν έχει κοπάσει και ενώ επίσημα οι τάξεις έχουν καταργηθεί η τάξη των εκμεταλλευτών δεν έχει πάψει με κάθε τρόπο την επιδίωξη να «ξαναέλθει στα πράγματα». Στο εξωτερικό έχουμε τον φασισμό- ναζισμό,ας μην ξεχνάμε ότι η συμφωνία Γερμανίας-Ιαπωνίας-Ιταλίας είχε την ονομασία «αντικομιντέρν» ενώ και τα άλλα αστικά κράτη- η περίφημη καπιταλιστική περικύκλωση- δεν είχαν πάψει να κάνουν ότι περνά από το χέρι τους για να συντριβεί το πρώτο εργατικό κράτος στον κόσμο.

Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να εξεταστούν είτε οι περίφημες «Δίκες της Μόσχας» είτε η ένταση των περίφημων «διώξεων τα χρόνια 1937-1938. Να υπογραμμίσαμε εδώ ότι οι διώξεις στην ΕΣΣΔ την περίοδο 1937-1938, πέραν των εξωπραγματικών διαστάσεων που έχουν λάβει από τις «απεικονίσεις» τους από τους -κατ’ επάγγελμα ή όχι, συνειδητά ή όχι, αδιάφορο – παραχαράκτες της ιστορίας, συσκοτίζουν ένα άλλο βασικό θέμα στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Αφορά στο αν μπορούσαν να αποφευχθούν (οι διώξεις, γενικά). Η απάντηση σε αυτό έχει να κάνει με το πώς κανείς εκτιμά τις προθέσεις των αντιπάλων του κομμουνισμού.

Πρώτον, αυτοί υπάρχουν.

Δεύτερον, αυτοί σίγουρα αυξάνουν την πίεσή τους όσο περισσότερο οικοδομείται ο σοσιαλισμός, αφού βλέπουν «το χάρο με τα μάτια τους» (στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε την κολεχτιβοποίηση- εκβιομηχάνιση και γενικότερα γοργή και με μεγάλες επιτυχίες ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και γενικότερα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, την ψήφιση του Συντάγματος του 1936 κ.α).

Τρίτον, με την μακρόχρονη πείρα τους στην καταστολή επαναστατικών κινημάτων, έχουν τελειοποιήσει τα μέσα και τις μεθόδους.

Τέταρτον, με την πίεσή τους, λυγίζουν και τμήμα των οικοδόμων του νέου κόσμου. Αυτό είναι κάτι αναπόφευκτο, ανθρώπινο θα’λεγε κανείς.

Έτσι, λοιπόν, και αναγκαιότητα για επίθεση στα στοιχεία που προωθούν τον καπιταλισμό χρειάζεται, αλλά και ο αντίπαλος, τελειοποιώντας τα μέσα του, θα βάζει μέσα στο αντίπαλο στρατόπεδο ανθρώπους του ή θα αξιοποιεί όσους, με διάφορους τρόπους, κατά κάποιο τρόπο λυγίζουν ή μπορούν να αξιοποιηθούν. Ιδιαίτερη αναφορά μπορεί να γίνει στις διάφορες κομματικές αντιπολιτεύσεις (π.χ Τροτσκιστικό ρεύμα).

Να σημειώσουμε εδώ ότι οι λεγόμενες εκκαθαρίσεις αναπτύχθηκαν και στον κομματικό – κρατικό μηχανισμό, ενώ σε συνθήκες γενικευμένης καχυποψίας εναντίον κάθε λογής θεωρούμενων αντίπαλων του καθεστώτος και υπονομευτών της παραγωγικής διαδικασίας οι θύτες συχνά έπαιρναν τη θέση των θυμάτων...Για παράδειγμα μια σειρά στελέχη κομμάτων που βρέθηκαν στην ΕΣΣΔ (ιδιαίτερα εθνικές ομάδες π.χ γερμανοί) στην πορεία και με το φόβο των κατασκοπευτικών δικτύων (και αποδείχτηκε ότι υπήρχαν τέτοια. Π.χ δράση της δικατορίας του Μεταξά μέσω της εκεί πρεσβείας στους ελληνικής καταγωγής κατοίκους της Κριμαίας, Πόντου) , μέρος τους διαγράφτηκε, εκτοπίστηκε ή και εκτελέστηκε. Τα παραπάνω στηρίχτηκαν στο άρθρο 58 του ποινικού κώδικα του 1927 που προσέφερε τη νομική βάση για το κατηγορητήριο των περίφημων «Δικών της Μόσχας».Να σημειώσουμε ότι οι δίκες αυτές ήταν ανοιχτές και σε ξένους ανταποκριτές με πλήρη δημοσιότητα
Το πρόβλημα, βέβαια, αφορά και στην έκταση των διώξεων, και αν και πόσους αθώους θα «πάρει ο χάρος». Όμως ας είμαστε γενικότερα προσεκτικοί. Και αυτό γιατί συνήθως η όποια ενημέρωση έχουμε για το όλο ζήτημα στηρίζεται είτε στο κατ΄ επάγγελμα αυτούς που παλιότερα λέγαμε «σοβιετολόγους»,είτε σε άλλες «ιστορικές ομάδες» προερχόμενες π.χ από τον τροτσκιστικό χώρο, είτε την περίοδο 1990-91 από τους ανεκδιήγητους Γκορμπατσώφ και Γιέλτσιν που υποτίθεται καταδίκασαν και αυτοί «τα εγκλήματα του σοσιαλισμού» και φυσικά διέλυσαν τη ΕΣΣΔ...

Στην παρακάτω κοινή απόφαση της κυβέρνησης και του κυβερνητικού κόμματος της ΕΣΣΔ, όπου σταματούν οι διώξεις σε μεγάλο βαθμό, η αναγνώριση των όσων άσχημων συνέβησαν, σε βάρος αθώων, είναι παραπάνω από εύγλωττη.

«Για τις συλλήψεις, την επίβλεψή τους από το δημόσιο κατήγορο και τη διεξαγωγή των ερευνών:

Ψήφισμα του Συμβουλίου των Επιτρόπων του Λαού της ΕΣΣΔ και της Κεντρικής Επιτροπής του ΠΚΚ(μπ.) Το υπογράφουν οι: Ο Πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Επιτρόπων της ΕΣΣΔ
Β. Μολότοφ
Ο Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΠΚΚ(μπ.)
Ι. Στάλιν (17/11/1938)
«...Το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων της ΕΣΣΔ και η Κεντρική Επιτροπή του ΠΚΚ(μπ.) σημειώνουν ότι μεταξύ 1937-1938, υπό την καθοδήγηση του κόμματος, τα όργανα του ΛΕΕΥ εργάστηκαν σκληρά για να ηττηθούν οι εχθροί του λαού και εκκαθάρισαν την ΕΣΣΔ από πολυάριθμους κατασκόπους, τρομοκράτες, σαμποταριστές και υπονομευτικά στελέχη από τροτσκιστές, μπουχαρινικούς, εσέρους, μενσεβίκους, αστούς εθνικιστές, λευκοφρουρούς, φυγόδικους κουλάκους και ποινικούς που εκπροσωπούσαν μια σημαντική υποστήριξη για ξένες μυστικές υπηρεσίες στην ΕΣΣΔ και ειδικότερα, τις υπηρεσίες της Ιαπωνίας, της Γερμανίας, της Πολωνίας, της Αγγλίας και της Γαλλίας.

Ταυτόχρονα, τα όργανα του ΛΕΕΥ έκαναν μια σημαντική δουλειά επίσης για να ηττηθούν οι κατάσκοποι και οι υπονομευτές πράκτορες ξένων μυστικών υπηρεσιών που εισήλθαν στη Σοβιετική Ένωση σε μεγάλους αριθμούς, εμφανιζόμενοι ως δήθεν πολιτικοί πρόσφυγες και λιποτάκτες από τους Πολωνούς, Ρουμάνους, Φινλανδούς, Γερμανούς, Λετονούς, Εσθονούς, από το Χάρμπιν (σ.σ. πόλη της Βορειοανατολικής Κίνας) κλπ.

Η εκκαθάριση της χώρας από τους υπονομευτές ανατροπείς και τα στελέχη κατασκοπιών έπαιξε ένα θετικό ρόλο στην υπόθεση της διασφάλισης της συνέχισης της επιτυχούς σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Ωστόσο, δεν θα πρέπει να πιστεύει κανείς ότι αυτή η υπόθεση εκκαθάρισης της ΕΣΣΔ από κατασκόπους, υπονομευτές, τρομοκράτες και σαμποτέρ έχει τελειώσει.

Η πρόκληση πλέον έγκειται στο να συνεχιστεί ένας αδυσώπητος αγώνας εναντίον όλων των εχθρών της ΕΣΣΔ, οργανώνοντας αυτό τον αγώνα με μια πιο εξελιγμένη και αξιόπιστη μέθοδο.

Αυτό είναι ακόμα πιο απαραίτητο, δεδομένου ότι οι μαζικές επιχειρήσεις για την ήττα και το ξερίζωμα των εχθρικών στοιχείων που διεξήγαν τα όργανα του ΛΕΕΥ το 1937-1938, και του γεγονότος ότι έγιναν απλοϊκές οι έρευνες και οι δίκες, δεν μπορούσε παρά να οδηγήσουν σε μια σειρά από μεγάλα σφάλματα και ανωμαλίες στο έργο των οργάνων του ΛΕΕΥ και των εισαγγελέων. Επιπροσθέτως, εχθροί του λαού και κατάσκοποι ξένων μυστικών υπηρεσιών, εισήλθαν στα όργανα του ΛΕΕΥ, τόσο κεντρικά όσο και κατά τόπους, συνεχίζοντας το υπονομευτικό τους έργο, προσπαθώντας με κάθε τρόπο να αποπροσανατολίσουν τις έρευνες και την αποκάλυψη των υποθέσεων, συνειδητά παραβίασαν τους σοβιετικούς νόμους και προέβησαν μαζικά σε αυθαίρετες συλλήψεις, ενώ ταυτόχρονα, απέτρεψαν την ήττα των συνεργών τους, ειδικά όσων είχαν εισέλθει στο ΛΕΕΥ... Οι εργαζόμενοι του ΛΕΕΥ ήταν ελάχιστα εξοικειωμένοι με τη σκληρή, συστηματική δουλειά του δικτύου πληροφοριών και για αυτό υιοθέτησαν μια απλοϊκή διαδικασία παραγωγής αιτημάτων, μέχρι πολύ πρόσφατα, για την υπέρβαση των λεγόμενων «ορίων» στη διεξαγωγή μαζικών συλλήψεων.

Αυτό οδήγησε στο γεγονός ότι η ήδη αδύναμη δουλειά διερεύνησης βάσει της δημιουργίας δικτύων πληροφόρησης πήγε ακόμα πιο πίσω, και, το χειρότερο από όλα, πολλοί εργαζόμενοι στο ΛΕΕΥ έχασαν την συναίσθηση του έργου τους, του ότι παίζουν με το ερευνητικό τους έργο έναν κρίσιμο ρόλο.

Αυτό οδήγησε τελικά στο γεγονός ότι, με την απουσία μιας συστηματικής διερευνητικής δουλειάς βάσει δικτύων πληροφοριών, κατά κανόνα, δεν επιτεύχθηκε η πλήρης αποκάλυψη των συλληφθέντων κατασκόπων και υπονομευτών των ξένων μυστικών υπηρεσιών και η πλήρης αποκάλυψη των εγκληματικών διασυνδέσεών τους.

Αυτή η υποεκτίμηση της αξίας της διερευνητικής δουλειάς βάσει δικτύων πληροφοριών και η απαράδεκτα χαλαρή στάση απέναντι στις συλλήψεις είναι ακόμα απαράδεκτη, δεδομένου ότι το Συμβούλιο Λαϊκών Επιτρόπων της ΕΣΣΔ και η ΚΕ του ΠΚΚ(μπ.) στις διάφορες οδηγίες τους στις 8 Μάη 1933, στις 17 Ιούνη 1935 και, τελικά, στις 3 Μάρτη 1937, έδιναν συγκεκριμένες κατευθύνσεις για την ανάγκη της οργάνωσης της ερευνητικής δουλειάς, του περιορισμού των συλλήψεων και της βελτίωσης της έρευνας....»

Ο ίδιος ο Μολοτοφωφ το 1970 τόνιζε: « Το 1937 (η εκκαθάριση) ήταν απαραίτητη. Να ληφθεί υπόψη ότι μετά την επανάσταση χτυπούσαμε δεξιά- αριστερά, κατακτήσαμε τη νίκη, όμως υπολείμματα εχθρών διαφόρων κατευθύνσεων υπήρχαν και μπροστά στον κίνδυνο φασιστικής επίθεσης θα μπορούσα να ενωθούν. Στο 1937 χρωστάμε το γεγονός ότι κατά τον πόλεμο δεν είχαμε Πέμπτη φάλαγγα.»

Β. Όσον αφορά την αποκατάσταση του Μάρκου. Αυτή ήρθε και από υπάρχον ποινικό σύστημα της ΕΣΣΔ στα 1957, αλλά και από την Κ.Ε του ΚΚΕ.

«Η 10η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ, παίρνοντας υπόψη τα στοιχεία που υπάρχουν για τους παρακάτω συντρόφους-θύματα της προσωπολατρίας και μέλη και στελέχη του ΚΚΕ:

1. Κλειδωνάρη Απόστολο 2. Μαρκοβίτη Μάρκο 3. Χαϊτά Ανδρόνικο 4. Ευτυχιάδη Κώστα 5. Πηλιώτη Διονύσιο 6. Ντούβα Γεώργιο (Βορεινό) 7. Τσαγκαράκη Γιάννη (Τόμωφ) 8. Γιαννοκούτση Γιάννη 9. Δημάκο Νικόλαο (Γρηγόριεφ) 10. Δουλούδη Βασίλη (Ταμπακώφ) 11. Χριστοδουλίδη Χριστόδουλο (Αλέξη) 12. Κολοζώφ Γεώργιο (Λεωνίδα) 13. Χαραμή Στάθη (Ασάνωφ)

Αποφασίζει:
1) Αποκαθιστά ηθικά και κομματικά τους συντρόφους αυτούς που πέθαναν, σαν μέλη και στελέχη του ΚΚΕ.
2) Η απόφαση αυτή ν' ανακοινωθεί εσωκομματικά και να μη δημοσιευτεί στον κομματικό Τύπο.
Το Π.Γ. να πάρει μέτρα ώστε στον κατάλληλο χρόνο και τρόπο (επέτειοι, ιστορικές αναμνήσεις και άλλες δημοσιεύσεις) ν' αποκαταστήσει δημόσια τη μνήμη των παραπάνω συντρόφων.
3) Η Κ.Ε. εξουσιοδοτεί το Π.Γ. ν' ανακοινώσει κατάλληλα την απόφασή της στην οικογένεια, αν έχει, του κάθε συντρόφου και ταυτόχρονα να εξετάσει την περίπτωση ηθικής και υλικής βοήθειάς της.
Γενάρης 1967».
Πηγή : Αρχείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ «Η 10η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ» Εκδόσεις της Κ.Ε. του ΚΚΕ, 1971, σελ. 702»

Όσον αφορά την παρατήρηση γιατί δεν ειδοποιήθηκε η οικογένεια για την απόφαση θα πρέπει να παρθούν υπόψη οι συνθήκες (δικτατορία, παρανομία του ΚΚΕ). Ενώ για το πότε δημοσιεύτηκε η απόφαση στα επίσημα κείμενα να τονίσουμε ότι δεν υπήρχε κανένας δόλος, απλά έτσι γίνεται η δημοσίευση στα «Επίσημα Κείμενα» - μετά δηλαδή από χρονικό διάστημα- για όλες τις αποφάσεις.

Γράφει άλλωστε σε γράμματα του προς τον Στάλιν:

«Από τα σχολικά μου, ακόμα, χρόνια στο Κόμμα, ήμουν πάντα και παραμένω ακλόνητος και πιστός προς τη μεγάλη υπόθεση της εργατικής τάξης. Ονειρευόμουν και εργαζόμουν ενεργά σε ολόκληρη την ενήλικη ζωή μου για να εφαρμοστούν οι μεγάλες ιδέες του κομμουνισμού και γι’ αυτό το λόγο έκοψα όλους τους δεσμούς μου με την παλιά μου οικογένεια, αρνήθηκα την κοινωνική τάξη μου και ήμουν πάντα έτοιμος να θυσιαστώ. Πως μπορούν να με αποκαλούν «εχθρό του έθνους», αυτού του έθνους που τόσο βαθιά αγάπησα ή «προδότη της πατρίδας» της οποίας ήμουν ένθερμος πατριώτης. Τι έκανα; Τι έγκλημα έχω διαπράξει;»
«Αγαπητέ σύντροφε Στάλιν! Ήμουν πάντα και εξακολουθώ να είμαι έντιμος και πιστός στο μεγάλο κόμμα που με ανέθρεψε και στη μεγάλη υπόθεση για την οποία είμαι πάντα έτοιμος να προσφέρω ότι πιο πολύτιμο έχω...»

Και από την επιστολή σ’ αυτή τη δύσκολη στιγμή που δικαιούταν ως άνθρωπος να λυγίσει ,να υπαναχωρήσει ο Μάρκος Μαρκοβίτης εξακολουθούσε να παραμένει το πρότυπο του αγωνιστή με βαθύ το αίσθημα της αφοσίωσης στη μεγάλη υπόθεση, το πρότυπο του ανθρώπου με πλατείες ορίζοντες ,ατέλειωτο ουρανό και βαθιά εμπεδωμένες τις αξίες και τα ιδανικά του.

Η αξία του βιβλίου του Μάριου Μαρκοβίτη έγκειται στο ότι ανέσυρε από την αχλύ του χρόνου και της λήθης την ηρωική μορφή του Μάρκου όχι μόνο παρακινούμενος από τον συναισθηματισμό των συγγενικών δεσμών αλλά και από την υποχρέωση της δημοκρατικής και προοδευτικής του συνείδησης ίσως και της βαθιάς αίσθησης του καθήκοντος απέναντι στην ιστορία.

Επίσης η αξία του βιβλίου έγκειται και στο ότι δίνει λεπτομερείς πληροφορίες για ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα και δίνει την ευκαιρία να αποσαφηνιστούν και να αξιολογηθούν πλευρές της 100 χρονης πορείας του κομμουνιστικού κινήματος και σαφώς δεν προσφέρεται για αντικομμουνισμό – αντισοβιετισμό.

*Το κείμενο είναι η τοποθέτηση της Ευγενίας Καβαλάρη στην παρουσίαση του βιβλίου "Όχι δεν είμαι εχθρός του λαού" του Μάριου Μαρκοβίτη