Τα καλντερίμια της Βέροιας

Γράφει ο Γεώργιος Μακαρατζής

Η ονομασία «καλντερίμι» προέρχεται από την τουρκική λέξη kaldırım που σημαίνει «επίστρωση ενός δρόμου με ακατέργαστες πέτρες» (Λεξικό της κοινής νεοελληνικής γλώσσας). Καλντερίμια συναντάμε στο οδόστρωμα παλιών γεφυριών ή δρόμων, το οποίο καλύπτεται με πέτρες άλλοτε ακατέργαστες κι άλλοτε επίπεδες πλάκες που σχημάτιζαν λιθόστρωτο. Ένα τέτοιο καλντερίμι αποκαλύφθηκε πρόσφατα επί της οδού Δημοσθένους στην περιοχή Μπαρμπούτας (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 1).

Η κατασκευή αυτού του καλντεριμιού είναι πολύ πιθανό να άρχισε όταν χτιζόταν η παρακείμενη γέφυρα Καραχμέτ από μάστορες προερχόμενοι από τις περιοχές Κοζάνης, Γρεβενών και Φλώρινας, τους λεγόμενους και «Κουδαρίτες», από τη λέξη «κούδα» που σημαίνει πέτρα (Μακαρατζής, 2002). Σύμφωνα με τον Τούρκο περιηγητή, Εβλιγιά Τσελεμπή, ο οποίος επισκέφθηκε τη Βέροια τον 17ο αιώνα, η γέφυρα χτίστηκε το ισλαμικό έτος 994 με βάση το χρονόγραμμα που υπήρχε πάνω στην κεντρική πέτρα της καμάρας (Δημητριάδης, 1973). Με βάση τον τύπο γ=(097023*ι)+621,57, όπου γ= γρηγοριανό ημερολόγιο και ι=ισλαμικό ημερολόγιο, η γέφυρα χτίστηκε το έτος 1585 ή 1586 μ.Χ..

Παρατηρώντας το καλντερίμι διαπιστώνουμε ότι η χάραξή του ακολουθεί τη μορφολογία του εδάφους και προσαρμόζεται απόλυτα στην κλίση του δρόμου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μεγάλη αντοχή της κατασκευής στον χρόνο και την ανετότερη διάβασή του.

Βασική ύλη για τη δημιουργία του καλντεριμιού είναι η πέτρα. Οι πέτρες φαίνεται ότι τοποθετήθηκαν με μικρή ή και καθόλου επεξεργασία η μια δίπλα στην άλλη ανάλογα το σχήμα και το μέγεθός τους. Η πλακόστρωση διακόπτεται με σειρές από λαξευμένες πέτρες με μικρό ύψος που προεξείχαν από την επιφάνεια του οδοστρώματος και τοποθετούνταν ανά τακτά διαστήματα σε εγκάρσια διεύθυνση, τούς «αρκάδες». Με την τεχνική αυτοί οι μάστορες αφενός έδιναν μια πολύ όμορφη όψη στο καλντερίμι και το έκαναν να έχει σκαλοπάτια και αφετέρου πετύχαιναν να ανακόπτουν την ορμή των νερών τής βροχής και να διευκόλυναν τη διάβασή τους από τους πεζούς και τα υποζύγια (Τσότσος, 1998)

Με βάση τις φωτογραφίες που έχουν αναρτηθεί στη Συλλογή ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΒΕΡΟΙΑΣ (FACEBOOK) και από το βιβλίο του Ν. Καλλιγά (2014) Αναπολώντας στους δρόμους της παλαιάς Βέροιας, διαπιστώσαμε ότι υπήρχαν καλντερίμια στις οδούς: Βενιζέλου, Βικέλα, Γουδή, Δημοσθένους, Ιπποκράτους, Κεντρικής, Μ. Αλεξάνδρου-Ακαταμάχητου, Σοφού, στην Εβραϊκή συνοικία και υποθέτουμε την ύπαρξη και άλλων καλντεριμιών σε διάφορα σημεία της πόλης. Τα καλντερίμια αυτά επικαλύφθηκαν από τις επιστρώσεις των δρόμων με άσφαλτο, τσιμέντο ή πλάκες, όπως συνέβη και στο προαναφερόμενο καλντερίμι της οδού Δημοσθένους. Ο Δήμος Βέροιας, σε μια προσπάθεια να μιμηθεί τα καλντερίμια, τα επικάλυψε με επίπεδες πλάκες, τις οποίες ένωσε μεταξύ τους με αρμούς τσιμέντου για καλύτερη πρόσβαση και συνοχή .

Από μια σύντομη έρευνα διαπιστώσαμε ότι ένα παρόμοιας μορφής και τεχνικής καλντερίμι διατηρείται σε πολύ καλή στην περιοχή της Μπαρπούτας και ειδικότερα αυτό που κατηφορίζει δίπλα από το Σπίτι των Βλάχων και καταλήγει στα ΓΑΚ Βέροιας. (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 2).

Η χρησιμότητα των καλντεριμιών στην περιοχή της Μπαρμπούτας για την τοπική κοινωνία συνδέεται με δραστηριότητες των κατοίκων της πόλης, όπως: την προμήθεια νερού από τις πηγές, τη διασκέδαση στο καφενείο και το εξοχικό κέντρο της Μπαρπούτας και το πλύσιμο ρούχων στα νερά του Τριπόταμου (Σιδηρόπουλος, 1992; Αλεξιάδης, 1995, 1998)

Ανηφορίζοντας τα καλντερίμια δεν μπορούμε παρά να σκεφθούμε πόσες αμέτρητες εργατοώρες χρειάστηκαν για να ολοκληρωθούν, πόσα κυβικά της πέτρας συλλέχθηκαν από τις όχθες του ποταμού ή τη γύρω περιοχή, πελεκήθηκαν με μαστοριά και μεράκι από χέρια έμπειρων μαστόρων, τοποθετήθηκαν με δεξιοτεχνία η μια δίπλα στην άλλη, ενώθηκαν χωρίς συνδετικό υλικό και κονίαμα και σχημάτισαν ένα όμορφο και λειτουργικό λιθόστρωτο. Παρατηρώντας τα να παραμένουν στη θέση τους άθικτα και αναλλοίωτα στο πέρασμα του χρόνου, θαυμάζουμε τη θέληση των ανθρώπων εκείνης της εποχής να κατασκευάζουν έργα που έχουν διάρκεια και αντοχή…

Με γνώμονα την προστασία κάθε υλικού στοιχείου που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς επιβάλλεται η κήρυξη των καλντεριμιών που απέμειναν ως διατηρητέα μνημεία, ώστε αφενός να προστατευθούν από τυχόν αλλοίωση ή καταστροφή των επί μέρους κατασκευαστικών και διακοσμητικών στοιχείων τους, καθώς και των υλικών κατασκευής τους (λίθοι και συνδετικό υλικό) και αφετέρου να αποτελέσουν επισκέψιμα πολιτισμικά μνημεία της πόλης.

 Γεώργιος Μακαρατζής

 Δρ Επιστημών της Αγωγής

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Αλεξιάδης Γ. (1995). Κάτω από τη Δάφνη, Βέροια.

Αλεξιάδης Γ., (1998). Δεκάτη Γραφή, Βέροια.

Δημητριάδης Β. (1973). Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά

Τσελεμπή, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη.

Μακαρατζής, Γ. (επιμ., 2002). Οι γέφυρες της Βέροιας στις αρχές του 20ού αιώνα. Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ημαθίας, Βέροια.

Σιδηρόπουλος Ν. (1992). Η Βέροια που έφυγε. Μπαρπούτα, Εφημ. ΒΕΡΟΙΑ, 3.6.1992

Τσότσος, Γ. (1998). Μακεδονικά γεφύρια. Τοπογραφία. Αρχιτεκτονική. Ιστορία. Λαογραφία. University Press