Ανθεκτική Πόλη: Η αναγκαιότητα επαναπροσδιορισμού της πόλης

Γράφει ο Χρήστος Γώγος

Τα τελευταία χρόνια, διεθνώς, οι ιδέες της ασφάλειας και της ανθεκτικότητας έχουν ενσωματωθεί ολοένα και περισσότερο στην σχεδιαστική πρακτική και στην εθνική ασφάλεια και ενεργειακή πολιτική, καθώς έγιναν προσπάθειες για να καταστεί το δομημένο περιβάλλον και η κρίσιμη ενεργειακή υποδομή πιο ανθεκτική στις δυσχερείς προκλήσεις.

Ο αστικός σχεδιασμός ως διαδικασία σχεδιασμού και διαμόρφωσης των φυσικών χαρακτηριστικών των πόλεων και των χωριών και διαδικασία παροχής δημοτικών υπηρεσιών σε κατοίκους και επισκέπτες, σε σύμπραξη με τις κοινωνικές επιστήμες, εξετάζουν ένα ελπιδοφόρο εργαλείο προκειμένου να προωθήσουν την ιδιότητα της “ανθεκτικότητας” της πόλης.

Ο ορισμός της ανθεκτικότητας έχει εξελιχθεί και προσαρμοσθεί σε διαφορετικά πλαίσια και αρχές σε διάφορους κλάδους. Ωστόσο, μια καταρχήν θεώρηση της ανθεκτικής πόλης αφορά στην ικανότητά της να αντέχει ή να απορροφά τον αντίκτυπο ενός κινδύνου, μέσω αντοχής ή προσαρμογής που της επιτρέπει να διατηρεί ορισμένες βασικές λειτουργίες και δομές, κατά τη διάρκεια μιας κρίσης και να ανακάμπτει από ένα κρίσιμο γεγονός.

Με απλά λόγια, θα μπορούσε να γίνει κατανοητό ότι μια ανθεκτική πόλη είναι αυτή που είναι σε θέση να επιβιώσει από ένα τραυματικό χτύπημα στη φυσική υποδομή της, στην οικονομία της ή στον κοινωνικό της ιστό. Η ανθεκτική πόλη “σκύβει” αλλά δεν “σπάει”. Απορροφά τις επιπτώσεις χωρίς να θρυμματίζεται.

Η ικανότητα των κατοίκων, των κοινοτήτων, των θεσμών, των επιχειρήσεων και δομών μιας πόλης να επιβιώνουν, να προσαρμόζονται και να εξελίσσονται ανεξάρτητα από τις χρόνιες πιέσεις και τα οξέα σοκ που τυχόν αντιμετωπίζουν, κάνουν τις πόλεις πιο ανθεκτικές στις φυσικές, κοινωνικές και οικονομικές πιέσεις και προκλήσεις, που αποτελούν ένα αυξανόμενο μέρος του 21ου αιώνα. Πιέσεις που αποδυναμώνουν τον ιστό μιας πόλης σε καθημερινή ή κυκλική βάση, όπως η υψηλή ανεργία, η επισιτιστική ανασφάλεια, ένα υπερφορτωμένο ή αναποτελεσματικό σύστημα δημόσιων μεταφορών, η ενδημική βία κλπ. Προκλήσεις που εκτείνονται σε όλους τους τομείς του αστικού σχεδιασμού, από την υποδομή έως τη στέγαση, την υγεία, τις μεταφορές και τη χρήση γης.

Αντιμετωπίζοντας τόσο τις κρίσεις όσο και τις πιέσεις, μια πόλη γίνεται πιο ικανή να ανταποκριθεί σε ανεπιθύμητα συμβάντα και είναι σε γενικές γραμμές πιο αποτελεσματική στην παροχή βασικών λειτουργιών ακόμη και σε κακές στιγμές, σε όλους, αδιακρίτως, τους πληθυσμούς.

Γνωρίζουμε ότι, οι πόλεις ως οργανικές ολότητες των ανθρώπων, είναι πολύπλοκα και δυναμικά συστήματα στα οποία τα τεχνολογικά, φυσικά και κοινωνικά στοιχεία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Η ανθεκτικότητα σε καταστροφές απαιτεί συνδυασμούς εμφανών αντιθέτων: πλεονασμός και αποτελεσματικότητα, ποικιλομορφία και αλληλεξάρτηση, δύναμη και ευελιξία, αυτονομία και συνεργασία, σχεδιασμό και προσαρμοστικότητα. Σημαίνει επίσης ότι, όχι μόνο τα φυσικά συστήματα της πόλης πρέπει να είναι ανθεκτικά στις δυνάμεις καταστροφής, αλλά και οι κοινωνικές κοινότητες πρέπει επίσης να γνωρίζουν, να ενημερώνονται και να συμμετέχουν στη μείωση των κινδύνων και στην αποτελεσματική αντιμετώπιση, διαφορετικά η ανθεκτικότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί. Οι ανθεκτικές πόλεις αποτελούνται από δικτυωμένες κοινωνικές κοινότητες και συστήματα επιβίωσης και είναι σε θέση να προσαρμοστούν και να ανακάμψουν σε νέα επίπεδα βιωσιμότητας με ελάχιστες απώλειες ή ζημιές. Οι κοινότητες είναι τα κοινωνικά και θεσμικά στοιχεία της πόλης. Περιλαμβάνουν τις επίσημες και άτυπες, σταθερές και ad hoc οργανώσεις ανθρώπων που λειτουργούν σε μια αστική περιοχή: γειτονιές, οργανισμοί, επιχειρήσεις, ομάδες εργασίας και τα συναφή. Εν ολίγοις, οι κοινότητες λειτουργούν ως ο εγκέφαλος της πόλης, κατευθύνοντας τις δραστηριότητές της, ανταποκρινόμενες στις ανάγκες της και μαθαίνοντας από την εμπειρία της.

Δεδομένου ότι, οι πόλεις εξακολουθούν να γερνούν και να αλλάζουν ως ανταπόκριση στις αναπτυξιακές δραστηριότητες και τις μετακινήσεις πληθυσμών, το ερώτημα παραμένει πάντα επίκαιρο: “Είμαστε σε θέση να αυξήσουμε πραγματικά την ανθεκτικότητα των πόλεων μας σε σημείο που να τις έχουμε ‘κατοχυρώσει’ μελλοντικά;”

*Χρήστος Γώγος
Φυσικοθεραπευτής, MSc
Διδάκτωρ (c) Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)
Υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Δήμου Βέροιας με το συνδυασμό «Προτεραιότητα στον Πολίτη» του Αντώνη Μαρκούλη