Περιεχόμενο για την Αξιοπρέπεια

Του Κώστα Καραγιάννη

Διαβάζουμε και ακούμε λίγες μέρες πριν τις εκλογές: «Να ξαναβρούμε την αξιοπρέπεια. Θέλω να ζήσω με αξιοπρέπεια. Δημοκρατία, δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια.»

Το δίκαιο του αιτήματος για την «ανθρώπινη αξιοπρέπεια» σήμερα, προκύπτει από τις αδιάψευστες εικόνες της ίδιας της ζωής. Από την αίσθηση που έχουμε αποκομίσει της απώλειας της σε μεγάλο εύρος και βάθος και τις προσβολές που δέχεται στην καθημερινή πρακτική.

Ας δεχθούμε λοιπόν, χάριν τουλάχιστον της ουσίας των πραγμάτων και εξ αιτίας των ακραίων καταστάσεων που βιώνουμε και όχι απλώς χάριν συζήτησης, την αξιοπρέπεια ως: Την αίσθηση του ανθρώπου, ότι χαίρει σεβασμού και επίσης την αίσθηση ότι ο ίδιος έχει αξία.

Σίγουρα για την αίσθηση αυτή των ανθρώπων δεν υφίσταται κάποια αντικειμενική μονάδα μέτρησης. Ο υποκειμενισμός υπεισέρχεται αναγκαστικά σε μια έννοια που έχει και ηθική διάσταση. Όμως, όταν οι άνθρωποι απομακρύνονται από κάποιες κρατικές και κοινωνικές μορφές οι οποίες έχουν διάρκεια και ορισμένη νομιμοποιητική βάση και εισέρχονται στη δύνη καταστάσεων όπως αυτή που βιώνουμε στις μέρες μας, έννοιες όπως η ανθρώπινη αξιοπρέπεια αποχτούν μια σαφέστερη και διακριτή υπόσταση.

Η αξιοπρέπεια δεν είναι τότε για τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού η «πολυτέλεια» που βιώνει κανείς όταν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, καταφέρνει να ικανοποιήσει τον κορμό των αναγκών του. Ούτε αποτελεί την «καθησυχαστική ψευδαίσθηση του αστικού πολιτισμού».

Αποτελεί ζητούμενο για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Για τους 1,3 εκατ. άνεργους, για τα 2,5 εκατ. Έλληνες που ζουν σε καθεστώς φτώχειας, για τους χιλιάδες μικρομεσαίους που έβαλαν λουκέτο στις επιχειρήσεις τους, για όσους δεν έχουν θέρμανση, για όσους ψάχνουν στα σκουπίδια κλπ.

Και αποτελεί επαπειλούμενο επεισόδιο η αναξιοπρέπεια, φάντασμα που πλανιέται πάνω από τα κεφάλια άλλων 3,8 εκατ. Ελλήνων που βρίσκονται στο κατώφλι της φτώχειας, των νέων που αδυνατούν να κάνουν οικογένειες και που ετοιμάζονται να εγκαταλείψουν τη χώρα κλπ κλπ
Μας ενδιαφέρει εδώ η κοινωνικοπολιτική διάσταση της αξιοπρέπειας και οι προϋποθέσεις της όταν αντικρίζεται σαν κάτι παραπάνω από μια απλή έννοια ενός « νομικού λεξιλογίου».

Αν για παράδειγμα απλά αναγνώσουμε τους τέσσερις στρατηγικούς στόχους της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την αξιοπρεπή εργασία: 1. Τη δημιουργία θέσεων εργασίας 2. Την προστασία των δικαιωμάτων στην εργασία 3. Την επέκταση της κοινωνικής προστασίας και 4. Την προώθηση του κοινωνικού διαλόγου, θα δούμε ανάγλυφα πόσο απέχει από παρόμοιους στόχους η δική μας αναξιοπρεπής εικόνα.

Υπάρχει τρόπος, ώστε να ξεχωρίζουμε ηθικοπολιτικά το αξιοπρεπές από το αναξιοπρεπές και μάλιστα όχι με βάση το εκάστοτε ισχυρότερο συμφέρον περί αυτών; Οι σοφοί λένε πως «δεν υπάρχει τίποτε δυνατότερο από την ανάγκη».

Σαν βάση λοιπόν ας επιλέξουμε την αδυναμία ικανοποίησης των αναγκών, καταρχήν των βασικών που έχει ο άνθρωπος όπως αυτή για νερό, τροφή, ύπνο κ.λπ. Αλλά και των αναγκών ασφάλειας που έχουμε όπως για κατοικία και για υγεία. Και, αυτών της κοινωνικής αποδοχής σε ένα κύκλο ανθρώπων μέσα στον οποίο αισθανόμαστε καλά και αυτοεκτίμησης με τον άνθρωπο ως εργαζόμενο και «δημιουργό του εαυτού του» .

Όταν οι ανάγκες οι προσωπικές, της οικογένειας, οι κοινωνικές δεν ικανοποιούνται τότε δέχονται καίρια πλήγματα ο αυτοσεβασμός και η αξιοπρέπεια. Η ανεργία και η φτώχια δημιουργούν, κυρίως για όσους δεν μπορούν ψύχραιμα και ορθολογικά να ερμηνεύσουν τη θέση στην οποία έχουν περιέλθει, άγχος και κατάθλιψη.

Κρατούν την αξιοπρέπεια τους αλώβητη ίσως, μόνον όσοι με κοινωνικά και πολιτικά κριτήρια ερμηνεύουν τη θέση και την κατάστασή τους και βλέπουν τον εαυτό τους ως μέρος ενός συνόλου, ως θύματα σκόπιμων και λαθεμένων επιλογών. Η λαβωμένη αξιοπρέπεια, η θλίψη ή η αγανάκτηση γίνονται συνείδηση και στάση ζωής που συμβάλλουν στη δημιουργία των προϋποθέσεων όχι μόνον ανάκτησης της ατομικής και εθνικής αξιοπρέπειας αλλά και του ανοίγματος νέων δρόμων δικαιοσύνης και δημοκρατίας. Ως προς όλα αυτά ήρθε η ώρα να δοθεί απάντηση ευθεία και ξεκάθαρη.

Αφού αναφερθήκαμε όμως στην εθνική αξιοπρέπεια αξίζει να κλείσουμε με μερικές φράσεις περί αυτής. Η Ελλάδα λοιπόν του πολιτισμού και του πνεύματος, του Αιγαίου με τα γαλανά νερά, τα χρυσοπράσινα φύλλα και το Ζορμπά έγινε χώρα πειραματόζωο. Κατρακύλησε και σταμάτησε στην Ελλάδα των κυβερνητικών αποφάσεων που εγκρίνονται ή όχι από εξωθεσμικά κέντρα. Στη χώρα που δέχεται λοιδορίες πως ζει χάρις στην ελεημοσύνη των άλλων, «Σαν οφειλέτης διαπομπευμένος και γυμνός». Αλλά ως πότε;

Κώστας Καραγιάννης φυσικός