Μέτρα για την προώθηση των Θεσμών της Αναδοχής και Υιοθεσίας

Του Γιώργου Ουρσουζίδη

Οι θεσμοί της υιοθεσίας και της αναδοχής ανηλίκων αποτελούν τους κυριότερους και σημαντικότερους θεσμούς παιδικής προστασίας – ιδιαίτερα των κακοποιημένων παιδιών – στόχος των θεσμών αυτών είναι η εξασφάλιση ενός ζεστού οικογενειακού περιβάλλοντος, όπου αυτά θα νοιώθουν άνετα, ασφαλή και θα χαίρουν κοινωνικής αποδοχής στο περιβάλλον που ζουν και δημιουργούν.

Στην Ελλάδα πολλά δημόσια και ιδιωτικά ιδρύματα δεν ανταποκρίνονται στο ρόλο τους, δεν επουλώνουν τις πληγές που κουβαλάνε τα παιδιά από οικογένειες που δεν ευτύχισαν ή που απέτυχαν για διάφορους λόγους. Όμως ακόμα και τα ιδρύματα που ανταποκρίνονται επιτυχώς στο ρόλο τους – υπάρχουν τέτοια, όπως η «Πρωτοβουλία για το Παιδί» στην πόλη μου - είναι γνωστό ότι θα ήταν πολύ καλύτερα για τα παιδιά, αν ζούσαν σε ένα οικογενειακό περιβάλλον, απολαμβάνοντας μια φυσιολογική ζωή.

Κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου διαπιστώθηκαν - μεταξύ άλλων - τα παρακάτω:

1. Κοινή πεποίθηση, αποτελεί το γεγονός, ότι το νομοσχέδιο κινείται στη σωστή κατεύθυνση, σε ότι αφορά την αντιμετώπιση χρόνιων προβλημάτων κατά τη διαδικασία υιοθεσίας και αναδοχής.

2. Γίνεται επιτέλους προσπάθεια να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο της διαφθοράς στη διαδικασία της υιοθεσίας / αναδοχής, που δυστυχώς - αν και δεν έγινε εκτενής αναφορά - όλοι γνωρίζουμε ότι υφίσταται και μάλιστα σε μεγάλη κλίμακα.
3. Επιχειρείται η δημιουργία ηλεκτρονικού μητρώου καταγραφής υποψήφιων αναδόχων οικογενειών, αλλά και των παιδιών προς αναδοχή. Είναι αυτονόητο ότι το κράτος πρέπει επιτέλους να αποκτήσει σαφή εικόνα της πραγματικότητας.

4. Κατά κόρον κατατέθηκε, ότι η κατάσταση στα ιδρύματα είναι κακή και δεν παρέχουν ασφαλές περιβάλλον στα παιδιά που φιλοξενούν - Αυτό πρέπει άμεσα να αλλάξει, ανεξάρτητα αν ο στόχος του νομοσχεδίου είναι η αποϊδρυματοποίηση των παιδιών και η πρόσβαση σε ένα ζεστό οικογενειακό περιβάλλον.

5. Η ψήφιση του νομοσχεδίου, από μόνη της, δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα, όλοι γνωρίζουμε ότι τα απαραίτητα εργαλεία παρακολούθησης και υποστήριξης των δράσεων παιδικής προστασίας δεν επαρκούν. Συνεπώς επιβάλλεται οικονομική στήριξη των δομών – δημοσίων και ιδιωτικών - κατατέθηκε από αρκετούς φορείς και πρέπει να γίνει πράξη.

6. Συστήνεται το Εθνικό Συμβούλιο Αναδοχής και Υιοθεσίας (ΕΣΑνΥ), με σημαντικό θεσμικό ρόλο στη συνέργεια και συντονισμό των συναρμόδιων υπουργείων και φορέων.

7. Ο στόχος για περιορισμό του χρόνου στη διαδικασία υιοθεσίας που σήμερα διαρκεί - πέρα από την παραβατικότητα – έξι και επτά χρόνια, είναι απολύτως αναγκαίος και πρέπει να επιτευχθεί, σε αυτό θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό η επιτυχία του νομοσχεδίου.

Άρθρο 8

Όσον αφορά στο άρθρο 8, που έγινε πολύς λόγος και προκάλεσε αντιδράσεις – κατά την άποψή μου δικαιολογημένα – με τη νέα του μορφή μετά τις αλλαγές, νομίζω σε απολύτως θετική κατεύθυνση, ξεφεύγουμε από την αυστηρή και άστοχη σειρά των υποψηφίων αναδόχων, όπως προβλέπονταν αρχικά:

«Κατάλληλοι για να γίνουν ανάδοχοι σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις είναι οικογένειες που αποτελούνται από συζύγους ή έχοντες συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, με ή χωρίς παιδιά, ή μεμονωμένα άτομα, άγαμα, ή διαζευγμένα ή σε χηρεία με ή χωρίς παιδιά, που μπορεί να είναι συγγενείς εξ αίματος οποιουδήποτε βαθμού με το ανήλικο τέκνο (συγγενική αναδοχή). Μεταξύ περισσοτέρων καταλλήλων υποψηφίων αναδόχων γονέων η επιλογή γίνεται υποχρεωτικά σύμφωνα με τη σειρά αναφοράς του προηγούμενου εδαφίου. Η συγγενική αναδοχή προτιμάται.»

Πηγαίνουμε πλέον με βάση το πώς θα κρίνουν κατά περίπτωση ( ad hoc - επί συγκεκριμένου σκοπού) οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι εποπτεύουσες αρχές, ενώ τίθεται ως κυρίαρχο στοιχείο κρίσης στην επιλογή αναδόχου για τη βέλτιστη ανάδοχη κατάσταση του παιδιού η «Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού» που αποτελεί νόμο του κράτους μας από το 1992 (ν.2101/92).

Έτσι το επίμαχο άρθρο 8 τροποποιείται ριζικά ως εξής:

«μεταξύ περισσοτέρων καταλλήλων υποψηφίων αναδόχων γονέων η επιλογή γίνεται πάντα με γνώμονα το συμφέρον του ανηλίκου υπό το πρίσμα της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που κυρώθηκε με το ν. 2101/1992 (Α΄ 92)».

Καταργείται λοιπόν η αυστηρή σειρά υποψήφιων αναδόχων, όπως αρχικά προβλέπονταν, όπου δίδονταν προτεραιότητα σε όλα ανεξαιρέτως τα ζευγάρια (ετερόφυλα και ομόφυλα), έναντι όλων των άλλων ομάδων υποψήφιων αναδόχων – αγνοώντας τις πραγματικές ανάγκες και τα δικαιώματα του παιδιού.

● Ο συγκεκριμένος νόμος αφορά στα δικαιώματα του παιδιού και όχι σε δικαιώματα οποιασδήποτε άλλης κοινωνικής ομάδας!

● Προτάσσεται ως κυρίαρχο κριτήριο για αναδοχή, ο σεβασμός της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

► Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού

Το σημαντικότερο κείμενο για τα δικαιώματα των παιδιών, είναι η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1989 που την έχουν υπογράψει 191 χώρες και είναι νόμος στην χώρα μας.

● “Παιδιά” θεωρούνται όλα τα κορίτσια και τα αγόρια από 0 έως 18 ετών.

● Όλα τα παιδιά είναι ίσα. Έχουν δικαίωμα να τα αντιμετωπίζουν χωρίς διακρίσεις λόγω της φυλής, του φύλου, της γλώσσας, της θρησκείας, των απόψεων, της περιουσίας, της κατάστασης, των ιδιαίτερων αναγκών ή της εμφάνισής τους.

● Οι αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, πρέπει να υπολογίζουν πριν από όλα το συμφέρον των παιδιών. Η Πολιτεία πρέπει να προστατεύει και να φροντίζει τα παιδιά, αν οι γονείς τους δεν μπορούν να το κάνουν.

● Η Πολιτεία πρέπει να παίρνει όλα τα κατάλληλα μέτρα για να εφαρμόζονται τα δικαιώματα των παιδιών.

● Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στη ζωή, την επιβίωση και την ανάπτυξη.

● Τα παιδιά πρέπει να προστατεύονται από κάθε μορφή βίας, προσβολής, παραμέλησης, εγκατάλειψης, σωματικής, ψυχολογικής, πνευματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης, όσο βρίσκονται στην ευθύνη των γονιών ή των κηδεμόνων τους ή άλλων προσώπων στα οποία αυτοί τα έχουν εμπιστευθεί.

● Τα παιδιά με σωματικές ή πνευματικές αναπηρίες έχουν δικαίωμα να ζουν σε συνθήκες που εγγυώνται την αξιοπρέπειά τους και ευνοούν την αυτονομία τους. Να απολαμβάνουν ειδική φροντίδα και να συμμετέχουν ισότιμα στην εκπαίδευση και την κοινωνική ζωή.

● Όταν ένα παιδί τοποθετείται σε ένα ίδρυμα ή μια ανάδοχη οικογένεια, η Πολιτεία πρέπει να παρακολουθεί και να ελέγχει αν το φροντίζουν σωστά και αν απολαμβάνει όλα τα δικαιώματά του.

● Όταν ένα παιδί δεν ζει με την οικογένειά του ή αυτή δεν μπορεί να το φροντίσει, έχει δικαίωμα ειδικής προστασίας και βοήθειας, μέσα από θεσμούς όπως η υιοθεσία, η φιλοξενία σε ανάδοχη οικογένεια ή σε κατάλληλη στέγη / ίδρυμα.

● Η Πολιτεία πρέπει να παίρνει όλα τα απαραίτητα μέτρα, ώστε μια υιοθεσία που γίνεται στην ίδια χώρα ή σε άλλη, να είναι σύμφωνη με το νόμο και να λαμβάνεται υπόψη πάνω απ’ όλα το συμφέρον του παιδιού.

● Το ζήτημα που προέκυψε για το Άρθρο 8, δεν αφορά στην ερμηνεία των όρων «αναδοχής» και «υιοθεσίας», καθώς και οι νομικές συνέπειες που παράγουν, αλλά στο περιβάλλον μέσα στο οποίο θα αναπτυχθούν παιδιά στην ευαίσθητη/ευάλωτη ηλικία τους, στη διασφάλιση του καλύτερου περιβάλλοντος, μέσα στο σπίτι, αλλά και έξω από αυτό. – Αυτό πλέον κρίνεται από τις ειδικές υπηρεσίες πρόνοιας με βάση τα Δικαιώματα του παιδιού, όπως ρητά ορίζονται από τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού

Στις Η.Π.Α. το άνοιγμα του ζητήματος ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του ΄60, όμως μόλις στα μέσα τις δεκαετίας του ΄80 τέθηκε σε δημόσιο διάλογο, προετοίμαζαν την κοινωνία για την ανάγκη υιοθέτησης μέτρων προστασίας /δικαιωμάτων κοινωνικών ομάδων, και μετά το 2000 τέθηκε το ζήτημα σε σοβαρή νομοπαρασκευαστική βάση, αφού προηγουμένως ωρίμασε το θέμα στην κοινωνία και στα σχολεία με τακτικά μαθήματα κοινωνικού προσανατολισμού. Πάντως μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κοινή στάση στο ζήτημα σε όλες τις πολιτείες των Η.Π.Α.

Στην Ευρώπη επίσης δεν αντιμετωπίζεται το ζήτημα ενιαία, 17 κράτη έχουν υιοθετήσει την αναδοχή σε ομόφυλα ζευγάρια, σε λιγότερα την υιοθεσία και σε αρκετά το σύμφωνο συμβίωσης, όπως στη χώρα μας.

Τον Δεκέμβριο του 2015 η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης και στα ομόφυλα ζευγάρια, αυτό άλλωστε επιβάλλονταν από το Ευρωπαϊκό Δίκαιο - χωρίς εξαιρέσεις.

Από τότε, - τον Δεκέμβριο του 2015 - που ψηφίστηκε ο νόμος μέχρι και στα τέλη του 2016 έχουν υπογραφεί συνολικά 216 σύμφωνα συμβίωσης ομόφυλων ζευγαριών σε όλη την Ελλάδα (ΕΛΣΤΑΤ). Από αυτά, τα 178 αναφέρονται σε ομόφυλα ζευγαριών ανδρών και τα 38 σε ζευγάρια γυναικών.

Σήμερα ίσως είναι διπλάσιος ο αριθμός μπορεί να έφτασαν τα 400, δεδομένου ότι ήταν κάτι που για πολλά χρόνια περίμεναν οι ομοφυλόφιλοι στη χώρα μας.

Στην Ελλάδα επίσης, κάθε χρόνο τελούνται περί τους 50.000 γάμους (θρησκευτικοί και πολιτικοί), συνολικά δε τα τελευταία 15 χρόνια τελέστηκαν πάνω από 940.000 γάμοι (ΕΛΣΤΑΤ).

Είναι δεδομένο ότι οι υποψήφιοι ετερόφυλοι σύζυγοι κάνουν έναν πραγματικά τιτάνιο αγώνα – ακόμα και παρανομώντας – προκειμένου να αποκτήσουν ένα παιδί. Αν υποθέσουμε τώρα, ότι έστω τα μισά εκ των 400 ομόφυλων ζευγαριών κριθούν κατάλληλα και θα ήθελαν να γίνουν ανάδοχοι γονείς, τι πιθανότητες έχουν; Αλήθεια πιστεύει κανείς ότι η επιτυχία του νομοσχέδιου εξαρτάται από τα ομόφυλα ζευγάρια που συνήψαν σύμφωνο συμβίωσης, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι; Προφανώς όχι.

Το ιερό δικαίωμα στην ευτυχία του παιδιού, ούτως ή άλλως ορίζεται από τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Έχω εμπιστοσύνη στους κοινωνικούς θεσμούς και στη δικαιοσύνη, που επιτέλους αναλαμβάνουν σημαντικό ρόλο και την ευθύνη που τους αναλογεί.

Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους αφιέρωσαν χρόνο για να καταθέσουν απόψεις στο πλαίσιο της επεξεργασίας του νομοσχεδίου, τους φίλους που χρόνια ασχολούνται με επιτυχία και ανιδιοτέλεια στο χώρο της προστασίας του παιδιού και με βοήθησαν, και φυσικά τον Συνήγορο του Παιδιού που βελτίωσε σημαντικά το νομοσχέδιο με τις απολύτως εύστοχες προτάσεις που κατέθεσε και έγιναν αποδεκτές.

Προσωπικά είμαι ικανοποιημένος με τις βελτιώσεις που έγιναν κατά τη συζήτηση και φυσικά με τη ριζική αλλαγή στο άρθρο 8 - στην αρχική μορφή του δεν θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό.

Δεν θα ασχοληθώ με τις υπερβολές που ειπώθηκαν, θα παραμείνω προσηλωμένος στην ουσία του νομοσχεδίου, που αφορά, στο ιερό δικαίωμα του παιδιού να ζήσει όσο το δυνατόν πιο ευτυχισμένο μετά από μια τραυματική εμπειρία - να επουλώσει τις πληγές.

Γιατί;… Γιατί «αν γλυτώσει το παιδί, υπάρχει ελπίδα»!

ΟΛΛΑΝΔΙΑ: Στο Άμστερνταμ τελούνται γάμοι μεταξύ ομοφυλόφιλων. Το ζευγάρι μάλιστα μετά από τρία χρόνια κοινής ζωής μπορεί να κάνει αίτηση για δικαστική έγκριση υιοθεσίας.

ΔΑΝΙΑ: Ισχύει το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης από το 1989. Η Δανία ήταν η πρώτη χώρα που έδωσε σε ζευγάρια ομοφυλόφιλων το δικαίωμα να υπογράφουν το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης.

ΕΛΒΕΤΙΑ: Το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης ισχύει από το 2004. Τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια μπορούν να κατοχυρώσουν τη σχέση τους, αποκτώντας τα ίδια δικαιώματα με τα ετερόφυλα ζευγάρια ως προς τη σύνταξη, την ασφάλιση και τη φορολογία. Δεν προβλέπεται δικαίωμα υιοθεσίας.

ΓΑΛΛΙΑ: Ισχύει το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης από το 1999 ενώ πρόσφατα ψηφίστηκε (2014) νόμος που ανάβει το «πράσινο φως» για το γάμο μεταξύ ομοφυλόφιλων ζευγαριών, χωρίς να δίνει δικαίωμα υιοθεσίας παιδιών.

ΙΣΠΑΝΙΑ: Προβλέπεται γάμος ομοφυλόφιλων ζευγαριών από το 2005. Ο γάμος μεταξύ ομοφυλόφιλων έχει τις ίδιες προϋποθέσεις με το γάμο μεταξύ ετερόφυλων.

ΒΡΕΤΑΝΙΑ: Το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης είναι σε ισχύ από το 2005 ενώ πρόσφατα (2014) «πέρασε» και ο νόμος που επιτρέπει το γάμο μεταξύ ομοφυλόφιλων, αλλά χωρίς υιοθεσία.