Η πολυμορφία των πολιτιστικών εκφράσεων

Της Θούλης Σιδηροπούλου

H Ελληνική Πολιτιστική και Πολιτισμική Παράδοση αποτελεί τον θεμέλιο λίθο, που στηρίζονται οι αρχές, αξίες και τα ιδεώδη της UNESCO, όσον αφορά τους σκοπούς της Ιδρυτικής Πράξης της ενώ η Οικουμενικότητα του Ελληνικού Πολιτισμού εμπνέει και καθοδηγεί προφανώς την παγκοσμιότητα του έργου της.

Όπως όλοι διαπιστώνουμε, ο δυτικός πολιτισμός διέρχεται μια περίοδο δραματικά αυξανόμενης κοινωνικής κρίσης, η οποία με την πάροδο του χρόνου, αποσαρθρώνει τις παγκόσμιες κοινωνικές δομές.

Η οικονομική κατάρρευση, που βιώνουμε δεν είναι το αίτιο αλλά το αποτέλεσμα μιας ολοκληρωτικής κατάρρευσης αξιών και ιδεών.

Αυτό που καταρρέει είναι ολόκληρη η δυτική πολιτιστική αντίληψη, όπως αυτή διαμορφώθηκε, χρησιμοποιώντας, ως ζωτικό πυρήνα της ανάπτυξης της, τα επιστημονικά δεδομένα, της μεγάλης επιστημονικής επανάστασης του 16ου και 17ου αιώνα.

Για να μπορέσει να μετουσιωθεί το βασικό αίτιο αυτής της ασύμμετρης κατάρρευσης σε θετική υπέρβαση, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε, επίσης, ως βασικό αίτιο της συγκρότησης μιας πολιτιστικής αντίληψης και ενός πολιτισμού, την μείωση των συναισθημάτων των διαφορετικών και πολυποίκιλων ανθρώπινων φόβων, που γενεσιουργός αιτία της δημιουργίας τους, είναι η έννοια της Ανάγκης και ειδικότερα οι πλαστές και οι επίπλαστες ανάγκες.

Όταν κατακρημνίζεται μια πολιτιστική αντίληψη, επανεμφανίζονται και γιγαντώνονται εξ αρχής οι ανθρώπινοι φόβοι. Τότε δημιουργείται και πάλι η ανάγκη αναγέννησης και ανασυγκρότησης του υπάρχοντος πολιτισμού ή η αντικατάστασή του από έναν καινούργιο, ο οποίος θα μπορεί να κατασιγάσει τους αναβιωμένους κοινωνικούς φόβους.

Σήμερα βρισκόμαστε στην περίοδο της αλλαγής της υπάρχουσας πολιτισμικής και πολιτιστικής μας αντίληψης καθώς, ήδη, ζούμε και αντιμετωπίζουμε τις οδύνες του τοκετού του «νέου πολιτισμού» μας.

Τώρα, ίσως περισσότερο από ποτέ, ο Εκπαιδευτικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών δεν θα πρέπει να αρκεσθεί στο ρόλο αρχειοφύλακα «των πάλαι ποτέ καθορισμένων αξιών και αρχών», αλλά θα πρέπει να γίνει το «παρατηρητήριο του μέλλοντος» μας.

Οι προσπάθειες και η φιλοσοφία της UNESCO, δείχνουν τον δρόμο, που έχουμε μπροστά μας για να πραγματώσουμε το ιδανικό της Ιδρυτικής της Πράξης: Ειρήνη στον κόσμο, Σεβασμό των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Αξιοπρέπεια και Ανάπτυξη σε Δημοκρατικές κοινωνίες. Γιατί, μόνον, έτσι θα κατορθώσει να παίξει τον ρόλο της «ηθικής συνείδησης της ανθρωπότητας» και θα έχει την δυνατότητα να προβλέπει τις μελλοντικές συνέπειες από τις ανθρώπινες δράσεις και παρεμβάσεις σε πολλές σημαντικούς τομείς, όπως το περιβάλλον, η αειφόρος ανάπτυξη, η πολιτιστική πολυμορφία ή ακόμα και η φτώχεια.

Με στόχο την κάλυψη του νομικού κενού

Η Σύμβαση της ΟΥΝΕΣΚΟ για την προστασία και την ανάδειξη της πολυμορφίας των πολιτιστικών εκφράσεων, που εγκρίθηκε στο Παρίσι στις 20 Οκτωβρίου 2005, απέβλεπε στην κάλυψη ενός νομικού κενού στην παγκόσμια διακυβέρνηση, θεσπίζοντας μια σειρά από δικαιώματα και υποχρεώσεις, τόσο σε διεθνές, όσο και σε εθνικό επίπεδο, που στόχευαν στην προστασία και την προώθηση της πολιτιστικής πολυμορφίας.

Σε τί συνίσταται η πολιτιστική πολυμορφία;

Σύμφυτη με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια η πολιτιστική πολυμορφία αποτελεί την πρώτη προϋπόθεση του πολιτισμικού διαλόγου. Είτε τοποθετούμαστε στο επίπεδο των ατόμων ή των ομάδων, είτε στο επίπεδο των κρατών, η πολιτιστική πολυμορφία ενσωματώνει μια διπλή διάσταση:

Παραπέμπει στις διάφορες πολιτιστικές εκφράσεις, είτε αυτές αναφέρονται στο παρελθόν δηλαδή την κληρονομιά, είτε αυτές αναφέρονται στο παρόν δηλαδή την δημιουργία.

Ενώ παράλληλα συνδέει τους πολιτισμούς διευκολύνοντας την αμοιβαία κατανόηση και τη δημιουργικότητα, που αποτελούν και την εγγύηση του κοινού εμπλουτισμού τους.

Η πολιτιστική πολυμορφία περικλείει το δικαίωμα των κρατών να υποστηρίζουν συγχρόνως την εθνική δημιουργία και την πρόσβαση των πολιτών στην πολυμορφία των πολιτισμών ανά τον κόσμο.

Ενταγμένη, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο θέσπισης διεθνών κανονιστικών κειμένων, για την προστασία του οικουμενικού πολιτισμικού πλούτου, μαζί με τη Σύμβαση για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς και με τη Σύμβαση για την Προστασία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η Σύμβαση για την Προστασία της Πολυμορφίας των Πολιτιστικών Εκφράσεων αντιμετωπίζει επαρκώς τους επαπειλούμενους κινδύνους της πολιτιστικής ομοιομορφίας και της σύγκρουσης των πολιτισμών ενόψει της παγκοσμιοποίησης.

Αυτός ο διεθνής πολιτιστικός κανόνας, η Σύμβαση για την Πολιτιστική Πολυμορφία, οφείλει λοιπόν, να διαδραματίσει έναν ανάλογο ρόλο και στο ίδιο κανονιστικό επίπεδο με τις συμφωνίες της Παγκόσμιας Οργάνωσης Διανοητικής Ιδιοκτησίας, της Παγκόσμιας Οργάνωσης Εμπορίου, της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας και με τις πολύπλευρες παγκόσμιες περιβαλλοντικές συμφωνίες.

Συμβάλλοντας έτσι, στην ισορρόπηση των κανόνων του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και της γενικής συμφωνίας για τις υπηρεσίες στον τομέα του εμπορίου (GATS).

Επιβεβαιώνοντας, τον εξαιρετικό χαρακτήρα των πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών, τα οποία ενώ δεν αποτελούν εμπορεύματα όπως τα άλλα αγαθά, αναδεικνύουν τον πολιτισμό, ως το τέταρτο στήριγμα – πυλώνα της αειφόρου και βιώσιμης ανάπτυξης, που συμβαδίζει με την οικονομία, το περιβάλλον και τον κοινωνικό προβληματισμό.

Διασφαλίζοντας και προασπίζοντας, ταυτόχρονα, την πολυμορφία του πολιτιστικού περιεχομένου και της καλλιτεχνικής έκφρασης.

Αποσκοπώντας, στην διευκόλυνση της ανάπτυξης και εφαρμογής μορφών πολιτιστικής πολιτικής και στη λήψη κατάλληλων μέτρων για την προστασία και την προαγωγή της πολυμορφίας της καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας καθώς επίσης και στην ενθάρρυνση ευρύτερων πολιτιστικών ανταλλαγών.

Στο προκείμενο

Έτσι η Σύμβαση για την Προστασία της Πολυμορφίας των Πολιτιστικών Εκφράσεων:

1.Καθιερώνει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των κρατών – μερών, σε θέματα πολιτιστικής πολυμορφίας, που εξετάζονται, τόσο σε εθνική βάση: εγγύηση στα κράτη - μέρη της διατήρησης και ανάπτυξης πολιτικών υπέρ της πολιτιστικής πολυμορφίας, της ελευθερίας επιλογής των κατάλληλων μέτρων και του χώρου για τα εθνικά πολιτιστικά προϊόντα, της χρηματοοικονομικής βοήθειας, του ρόλου των θεσμών παροχής δημοσίων υπηρεσιών και των ανεξάρτητων πολιτιστικών βιομηχανιών, όσο και σε διεθνή βάση: διεθνή πολιτιστική συνεργασία, ανταλλαγή πληροφοριών, πρόσβαση στα ξένα πολιτιστικά προϊόντα, προώθηση της πολιτιστικής πολυμορφίας σε άλλους πολυμερείς χώρους, αναπτυξιακή βοήθεια.

2. Εμπεριέχει τις απόψεις της κοινωνίας των πολιτών και αποσκοπεί στην προαγωγή και προστασία της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης, ενώ αναγνωρίζει τον εξαιρετικά σημαντικό ρόλο των δημοσίων υπηρεσιών και ιδίως των δημοσίων ραδιοτηλεοπτικών μέσων στην προσπάθεια προάσπισης, υποστήριξης και ανάπτυξης της πολιτιστικής πολυμορφίας και ταυτότητας καθώς και της πρόσβασης όλων των πολιτών σε περιεχόμενο και γνώση υψηλού επιπέδου.

3.Διασφαλίζει όλες τις μορφές πολιτιστικής έκφρασης, εγγυάται την διαφάνεια, την αρχή της αναλογικότητας και τις δημοκρατικές αρχές, γιατί εδραιώνεται στις αρχές των ατομικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως αυτές θεσπίζονται στις διεθνείς συμβάσεις, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος της ελεύθερης ενημέρωσης, της ελευθερίας της έκφρασης και της πνευματικής ιδιοκτησίας.

4. Καθορίζει την προστασία της πολιτιστικής πολυμορφίας, ως πρωτεύουσας σημασίας και προτεραιότητας. Προβλέπει και συγκροτεί ένα δεσμευτικό μηχανισμό διευθέτησης διαφορών, ώστε να αναπτυχθεί στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου νομολογία σχετικά με την πολυμορφία των πολιτιστικών εκφράσεων.

5. Περιλαμβάνει στον ορισμό των πολιτιστικών βιομηχανιών, όχι απλώς, την παραγωγή αλλά και τη δημιουργία, τη δημοσίευση, την προαγωγή, τη διανομή, την έκθεση, την παροχή, την πώληση, τη συλλογή, την αποθήκευση και τη διατήρηση των πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών.

6. Αναγνωρίζει τη σημασία τόσο της άμεσης, όσο και της έμμεσης οικονομικής ενίσχυσης προς τα συμβαλλόμενα κράτη, που τα ίδια καθορίζουν τη φύση, το ποσό και τους δικαιούχους της εκάστοτε ενίσχυσης.

7. Προκρίνει το δικαίωμα των κρατών να οργανώνουν, να χρηματοδοτούν και να καθορίζουν το πλαίσιο των δημοσίων φορέων, που ασχολούνται αποκλειστικά με την προστασία της πολιτιστικής πολυμορφίας και της πολυφωνίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ιδιαίτερα των ραδιοτηλεοπτικών υπηρεσιών προκειμένου να εξασφαλίζουν τη δημοκρατική και κοινωνική συνοχή των κοινωνιών τους ακόμη και στην εποχή της ψηφιακής γνώσης.

8. Προστατεύει τα δικαιώματα των συμβαλλομένων κρατών και της επέκτασης της πολιτιστικής πολιτικής τους, στο περιεχόμενο των νέων μέσων επικοινωνίας και στις νέες μεθόδους διανομής, ενώ περιλαμβάνει ρητή μνεία για την αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας και υποδεικνύει τη σύσταση, στο πλαίσιο της ΟΥΝΕΣΚΟ, του Παρατηρητηρίου της Πολιτιστικής Πολυμορφίας".

Σε μια θεμελιώδη ιδέα

Επιπρόσθετα, οι αρχές της ΟΥΝΕΣΚΟ, όπως διατυπώνονται στην Ιδρυτική της Πράξη, στηρίζονται σε μία θεμελιώδη ιδέα:« Ότι για την ειρηνική συνύπαρξη των κρατών, των λαών και των ανθρώπων δεν αρκεί η οικονομική ανάπτυξη και συνεργασία. Γιατί οι αιτίες των συγκρούσεων δεν είναι μόνο οικονομικές ή πολιτικές αλλά έχουν αναφορές στο πνευματικό και πολιτισμικό περιβάλλον, που τις γέννησε ή τις εξέθρεψε. Γι’ αυτό απαιτείται η πνευματική επαφή μεταξύ των κοινωνιών και των πολιτών και ο επαναπροσδιορισμός της ηθικής διάστασης της πολιτικής. Γιατί η ηθική αποτελεί τη βεβαιότητα της ουσίας της πολιτικής. Όσο οι συγκρούσεις ξεκινούν στις σκέψεις των ανθρώπων, είναι στις σκέψεις των ανθρώπων, που η άμυνα του πολιτισμού οικοδομείται και ανασυγκροτείται».

Κι αν στο παρόν ζούμε τις αναμνήσεις του μέλλοντός μας, τότε ο μόνος δρόμος μας οφείλει να είναι: Η ειρήνη στον κόσμο, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η αξιοπρέπεια και η ανάπτυξη σε δημοκρατικές κοινωνίες._

*Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε και κυκλοφορεί και στο περιοδικό ‘’ΕΠΙΚΑΙΡΑ’’ του Εκδοτικού Οργανισμού ΛΙΒΑΝΗ / τεύχος 362 από 25 Νοεμβρίου 2016 μέχρι και την 8 Δεκεμβρίου 2016