Το βιβλίο του Hans-Joachim Lang "Οι γυναίκες του μπλοκ 10. Ιατρικά πειράματα στο Άουσβιτς" παρουσιάστηκε στην Βέροια (φωτογραφίες)

Το βιβλίο «Οι γυναίκες του μπλοκ 10. Ιατρικά πειράματα στο Άουσβιτς» του  Hans-Joachim Lang, των εκδόσεων Univerisity Studio Press, παρουσιάστηκε την Τετάρτη 19 Ιουνίου, στην αίθουσα εκδηλώσεων της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Βέροιας.

Την εκδήλωση προλόγισε ο συγγραφέας – δικηγόρος Γιώργος Λιόλιος.

Ξεκινώντας αναφέρθηκε στο βιογραφικό, δημοσιογραφικό και συγγραφικό έργο του συγγραφέα, τονίζοντας ότι πρώτη φορά ξένος συγγραφέας βρίσκεται στην πόλη μας για να παρουσιάσει το συγγραφικό του έργο. Ειδικά σε μία πόλη όπου ο Εβραϊκός του πληθυσμός συγκεντρώθηκε και θανατώθηκε σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, όπως άλλωστε είναι και το θέμα του βιβλίου που παρουσιάστηκε.

Για το βιβλίο είπε ότι «είναι ένα σπουδαίο, συγκλονιστικό βιβλίο. Πολλοί θεωρούν ότι μετά από 75 χρόνια όλα έχουν ειπωθεί για την εποχή του εθνοσοσιαλισμού, του Ναζισμού και των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Όμως δεν είναι έτσι. Το βιβλίο εντάσσεται στην σύγχρονη ιστοριογραφία και περιλαμβάνει μαρτυρίες επιζώντων και πληροφορίες από έρευνες σε αρχεία… Τα πειράματα σε ανθρώπους δεν είναι καινούργιο φαινόμενο, απλά δεν ξανάγιναν μαζικά τέτοια πειράματα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο… Στην Ναζιστική Γερμανία οι γιατροί ήταν αυτοί που οργάνωσαν ερευνητικά προγράμματα διαφόρων ειδών, μετατρέποντάς την σε ένα τεράστιο εργαστήριο πειραμάτων».

Ο συγγραφέας ασχολήθηκε με αρχεία που αφορούσαν της κρατούμενες γυναίκες του μπλοκ 10. Ενός δίπατου κτηρίου εντός του στρατοπέδου στο οποίο κρατήθηκαν 800 περίπου γυναίκες. Γυναίκες διαφόρων εθνικοτήτων μεταξύ αυτών και Ελληνίδων,  που επιλέγονταν κατευθείαν από την ράμπα και τις οδηγούσαν σε γιατρούς που διεξήγαγαν πειράματα. Τι είδους πειράματα; Μεθόδους στείρωσης χωρίς εγχείρηση, με έγχυση καυστικού υγρού στις ωοθήκες, μεθόδους στείρωσης με ακτίνες, πρόκλησης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας κ.α.

Από τις 800 περίπου γυναίκες, μόλις οι 300 κατάφεραν να ζήσουν και να επιστρέψουν στις πατρίδες τους, όμως ψυχικά και σωματικά διαλυμένες.

Ο συγγραφέας για την συγγραφή του βιβλίου του, έκανε εξονυχιστική έρευνα σε ιατρικούς και υπηρεσιακούς φακέλους, αυτοβιογραφίες, και συνεντεύξεις σε επιζώντες  ή συγγενείς αυτών. Πρώτη φορά σε βιβλίο συγγραφέας προσπαθεί να δώσει όνομα στα θύματα, να τα ταυτοποιήσει.  Ο συγγραφέας μπαίνει μέσα στις ζωές τους. Ερευνά το παρελθόν αυτών των γυναικών, από ποιες χώρες – πόλεις προέρχονται, ποια ήταν η οικογενειακή – επαγγελματική τους κατάσταση, ποιες ήταν οι σχέσεις μεταξύ των κρατουμένων, αναδεικνύει τις ταξικές διαφορές. Διερευνά και το μετά. Πως επέστρεψαν αυτές οι γυναίκες στις χώρες τους, εάν έκαναν οικογένεια, παιδιά; Αυτό που συγκινεί είναι ότι ο συγγραφέας σκύβει στα αρχεία και διακριτικά ρίχνει το βλέμμα τους στις γυναίκες αυτές.

Ο συγγραφέας επικαιροποιεί μία παλαιότερη κουβέντα, για την βιοηθική, καθώς δεν υπήρχε κώδικας δεοντολογίας για τα ιατρικά πειράματα πριν το 1947…»

Στη συνέχεια τον λόγο πήρε η Νίκη Eideneier – Αναστασιάδη, Φιλόλογος, πρώην διευθύντρια των εκδόσεων Romiosini, η οποία αναφέρθηκε στην πρώτη της επαφή με Εβραίους όταν ήταν επτά ετών. Έπειτα την εποχή που εργαζόταν στον εκδοτικό οίκο, κατά την έκδοση συλλογικού τόμου, άγγιξε το θέμα των Ελλήνων Εβραίων, της ζωής τους πριν, στη διάρκεια και μετά το Ολοκαύτωμα. Πριν δύο χρόνια ήρθε η συνεργασία για την μετάφραση του βιβλίου που παρουσιάστηκε σήμερα. Ενός βιβλίου με γεμάτη ένταση αφήγηση, αλήθειες και τρομερή πραγματικότητα, γνήσια κόλαση.

Στο τέλος τον λόγο πήρε ο ίδιος ο συγγραφέας Hans-Joachim Lang, Δημοσιογράφος, ιστορικός και Καθηγητής Εμπειρικής Ιστορίας του Πολιτισμού, λέγοντας «περίπου σαν σήμερα πριν από 40 ολόκληρα χρόνια ήρθα στην Ελλάδα για πρώτη φορά. Μέσω Κέρκυρας και Αθήνας έφτασα στα Χανιά. Εκεί, στην παλιά πόλη, έπιασα κουβέντα με έναν έμπορο, ο οποίος είχε εκτοπιστεί από τους Ναζί στο στρατόπεδο του Μάουτχάουζεν. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που γνώριζα προσωπικά, ο οποίος είχε επιζήσει από τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Τότε δεν μπορούσα ακόμη να προβλέψω ότι η ενασχόληση μου με το ολοκαύτωμα θα γινόταν για μένα ένα θέμα που θα καθόριζε τόσο ουσιαστικά τη ζωή μου.

Όταν δυο χρόνια αργότερα η νοτιοδυτική πανεπιστημιακή πόλη Τυμπίνγκεν, που βρίσκεται κοντά στη Στουτγάρδη, προσκάλεσε για πρώτη φορά Εβραίους, οι οποίοι είχαν εκδιωχθεί την εποχή των Ναζί από το Τύμπινγκεν, είχα την ευκαιρία να συνοδεύσω εκείνους τους άντρες και τις γυναίκες για μια εβδομάδα. Έμαθα έτσι στο διάστημα αυτό να γνωρίσω με τα δικά τους μάτια την πόλη, όπου ζούσα από τότε που άρχισα τις σπουδές μου, από μια εντελώς άλλη άποψη.

Την εποχή εκείνη είχα μόλις περατώσει τη διδακτορική μου διατριβή και ήμουν επίδοξος υποψήφιος για μια θέση στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ως διδάσκαλος της γερμανικής γλώσσας. Επισκέφτηκα στη Θεσσαλονίκη ένα εντατικό μάθημα νεοελληνικών και με τη φαντασία μου είχα ήδη προετοιμαστεί να ζήσω από εκεί και πέρα στην Ελλάδα. Μα τη θέση αυτή δεν την πήρα , άρα παρέμεινα στη Γερμανία και έγινα δημοσιογράφος. Συγχρόνως ωστόσο ξεκίνησα την έρευνα πάνω σε ιστορικά θέματα, στην οποία όμως στην καθημερινότητα της δημοσιογραφίας δεν μπορούσα να αφοσιωθώ όπως θα ήθελα.

Όταν στις αρχές της δεκαετίας του '80 διάβασα στις εφημερίδες ότι ο καθηγητής Ανατομίας Άουγκουστ Χίρτ, μετά την απελευθέρωση του Στρασβούργου το 1944, είχε καταφύγει στο Τύμπινγκεν, θέλησα να μάθω περισσότερα για ένα από τα πιο τραγελαφικά εγκλήματα των Ναζί που είχα ως τότε ακούσει. Με παρακίνηση του Χιρτ είχαν μεταφερθεί το 1943 στην Αλσατία 86 Εβραίοι κρατούμενοι και δολοφονήθηκαν στο εκεί στρατόπεδο συγκεντρώσεως Στρούτχοφ. Κι αυτό, γιατί ο Χιρτ ήθελε να συμπληρώσει την επιστημονική συλλογή του Ινστιτούτου του της Ανατομίας με σκελετούς Εβραίων. Τα πτώματα τους ωστόσο δεν παρασκευάστηκαν σε σκελετούς για διάφορους λόγους. Μετά τον πόλεμο κηδεύτηκαν ανώνυμα, μια και κανείς δεν γνώριζε τα ονόματα τους, στο εβραϊκό νεκροταφείο του Στρασβούργου.

Κατά τη διάρκεια εξαετούς ερευνητικής εργασίας μπόρεσα να ταυτοποιήσω και τα 86 θύματα. Και έμεινα κατάπληκτος όταν διαπίστωσα ότι σχεδόν ακριβώς οι μισοί από τους φονευθέντες ήσαν Εβραίοι από τη Θεσσαλονίκη. Τίποτε απολύτως δεν γνώριζα ως τότε για το εβραϊκό παρελθόν της Θεσσαλονίκης, τη στιγμή μάλιστα που στους ταξιδιωτικούς οδηγούς εκείνων των χρόνων δεν γινόταν ο παραμικρός λόγος ούτε για το ολοκαύτωμα ούτε για άλλες καταστροφές. Και στην ίδια τη Θεσσαλονίκη, που από το 1980 κι έπειτα την επισκέπτομαι συνεχώς, δεν υπήρχαν πουθενά κάποιες ανάλογες ενδείξεις.

Στη διάρκεια των ερευνών μου βρήκα ότι και τα 29 γυναικεία θύματα αυτού του εγκλήματος είχαν επιλεγεί στο Άουσβιτς για το Μπλοκ 10. Στην ως τότε δημοσιευμένη βιβλιογραφία υπήρχαν ελάχιστες πληροφορίες για το μπλοκ αυτό. Και ακόμη λιγότερες για τις γυναίκες που ήσαν φυλακισμένες εκεί μέσα. Έτσι ξανάρχισα πια τις έρευνες μου κι απ' την αρχή. Και τώρα ακόμη περισσότερα πρόσωπα στο κέντρο της έρευνας και πάλι παγκοσμίως. 800 συνολικά εβραίες γυναίκες στο μπλοκ 10 και επιπλέον άλλες 150 εβραίες γυναίκες αφότου μεταφέρθηκε το μπλοκ το καλοκαίρι του 1944 σε ένα καινούργιο κτήριο εκτός του κυρίως στρατοπέδου, που εκεί ονομαζόταν μπλοκ 1. Σε τούτο το μπλοκ δεν βρίσκονταν διαμιάς όλες οι γυναίκες μαζί και συνεχώς, και ποτέ πάνω από 400 στο ίδιο διάστημα. Που σημαίνει ότι οι διακυμάνσεις ήσαν συχνές. Μεταξύ των πρώτων γυναικών που οδηγήθηκαν στο μπλοκ 1 βρίσκονταν πάνω από 100 εβραίες γυναίκες από τη Θεσσαλονίκη. Την ταυτοποίηση του συνόλου των γυναικών αυτών δεν μπόρεσα ως τώρα να φέρω εις πέρας.

Φυσικά με ρωτούν συχνά και επανειλημμένα γιατί εδώ και τόσα χρόνια κάνω έρευνες τόσο εντατικά για τα εγκλήματα των Εθνικοσοσιαλιστών. Οικογενειακές σχέσεις δεν έχω ούτε με τους δράστες ούτε με τα θύματα. Αλλά δεν είμαι ούτε συνεργάτης κάποιας κρατικής διεύθυνσης νεκροταφείων. Όποιος με γνωρίζει αρκετά, ξέρει ότι είμαι ένα πολύ κοινωνικό ον. Γι' αυτό και με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η ζωή των ανθρώπων αυτών, από την οποία ξεκληρίστηκαν και έγιναν θύματα εγκλημάτων. Επιθυμώ να εξάρω τους συγκεκριμένους ανθρώπους. Με τούτο το νόημα αφιέρωσα και τα δυο μου βιβλία στους συγγενείς τους, με τους οποίους σε ορισμένες περιπτώσεις συνεργαστήκαμε, για να αποκαλύψουμε τον τρόπο ζωής τους.

Με τις έρευνες μου δεν εκτελώ καμιά συγκεκριμένη αποστολή. Όπως όλοι μας, ελπίζω κι εγώ να μην επαναληφθεί ποτέ πια το Άουσβιτς. Τα μέτρα και τα σταθμά ωστόσο δεν τα σχετίζω με το Άουσβιτς. Γιατί αυτό θα μπορούσε να προσδώσει χωρίς λόγο στο Άουσβιτς κάποιο νόημα. Τα μέτρα και τα σταθμά μου τα εξάγω από τα ανθρώπινα δικαιώματα, που προέρχονται από ποικίλους απελευθερωτικούς αγώνες. Αν αυτά είχαν κρατηθεί δεόντως, δεν θα υπήρχε ίχνος Άουσβιτς.

Αυτή είναι η προσωπική μου άποψη. Αλλά ξέρω πως κανείς μπορεί να βλέπει τα πράγματα και αλλιώς και ότι οι επερχόμενες γενιές μπορεί να τα εκτιμήσουν διαφορετικά. Για τον λόγο αυτόν είναι τόσο σημαντικό να είναι σωστές και ακέραιες οι βάσεις. Επομένως θεωρώ τον εαυτό μου κατά πρώτο και κύριο λόγο ως ερευνητή βάσης, ο οποίος τεκμηριώνει όσο το δυνατόν επακριβώς τα εγκλήματα. Ως προς το μπλοκ 10, επιθυμώ να περιγράψω την καθημερινότητα και τις εξελίξεις όσο το δυνατόν πιο πιστά - κυρίως από την οπτική γωνία των θυμάτων, τα οποία θέλω να βγάλω από την ανωνυμία. Ακούγεται κοινότυπο., αλλά είναι μια τεράστια πρόκληση μπροστά στις σημερινές καταστροφικές δυνατότητες, να μπορεί δηλαδή να δημοσιεύει ο οποιοσδήποτε και να διαδίδει ψευδείς ειδήσεις, τα λεγόμενα fakenews.

Χαίρομαι που η δουλειά μου βρίσκει τώρα απήχηση και σ' αυτήν, την αγαπημένη μου χώρα, την Ελλάδα. Και θα ήταν υπέροχο αν κι εσείς, όπως και άλλοι, θα με υποστηρίζατε σε νέες μου έρευνες να ανακαλύψω κι άλλα στοιχεία σε τούτες τις συχνά καταχωνιασμένες βιογραφίες των θυμάτων. Καθώς και στην προσπάθεια να μην ξεχαστεί ποτέ η ιστορία αυτή».

Έπειτα η Νίκη Eideneier – Αναστασιάδη διάβασε ένα απόσπασμα του βιβλίου, κι ακολούθησαν ερωτήματα του κοινού που με προθυμία απάντησε ο συγγραφέας.

Το βιβλίο

Το Μπλόκ 10 του στρατοπέδου του Άουσβιτς είχε μια ιδιαιτερότητα. Στο δίπατο αυτό κτήριο-στρατώνα εγκατέστησαν οι Ναζί κατ’ επιλογήν, αμέσως μετά την άφιξή τους στο Άουσβιτς 800 περίπου Εβραίες γυναίκες διαφόρων εθνικοτήτων (Πολωνέζες, Γερμανίδες, Τσέχες, Ολλανδέζες, Σλοβάκες, Βελγίδες, Γαλλίδες κι ένα μεγάλο αριθμό Ελληνίδων), που υπέστησαν ιατρικά πειράματα.

Γιατροί έκαναν επάνω τους δοκιμές μεθόδων στείρωσης χωρίς εγχείρηση ή με ακτίνες Ρέντγκεν, έρευνες πρόκλησης καρκίνου της μήτρας, πειράματα βελτίωσης της θεραπείας του καρκίνου της μήτρας, αιμοδοσία σε μεγάλες ποσότητες, μεταγγίσεις διαφορετικών ομάδων αίματος κ.ά. Περίπου 300 από αυτές κατάφεραν να επιζήσουν και να επιστρέψουν στις πατρίδες τους, με τρομερές όμως βλάβες στη σωματική και κυρίως στην ψυχική τους υγεία. Ο H.-J. Lang αφηγείται, βασιζόμενος σε εξονυχιστικές έρευνες, τι ακριβώς συνέβαινε με τις γυναίκες αυτές, πώς ήταν η καθημερινότητά τους και ποιες ήταν οι παρενέργειες τόσο κατά την παραμονή τους στο στρατόπεδο, όσο και μετά. Οι βλάβες στην υγεία, η απώλεια των δικών τους, η στείρωση, η ανικανότητα προς εργασία, η έλλειψη κρατικής υποστήριξης θα επισκίαζαν σοβαρά τη μετέπειτα ζωή τους.

Οι άγνωστες αυτές πτυχές της ιστορίας και των εγκλημάτων των Ναζί φωτίζονται μέσα από την έρευνα του H.-J. Lang. Μαρτυρίες αυτοπτών σε δικογραφίες, σε ιατρικά ιστορικά, σε υπηρεσιακούς φακέλους, σε αυτοβιογραφίες, σε συνεντεύξεις και σε πρωτόκολλα συνομιλιών, επέτρεψαν στον συγγραφέα να κάνει μερική ταυτοποίηση των θυμάτων και να περιγράψει τον παραλογισμό και τη βία του ναζιστικού καθεστώτος.

Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει κατάλογος με τα ονόματα των γυναικών που κατάφερε να εντοπίσει ο συγγραφέας, μεταξύ των οποίων και 100 περίπου Ελληνίδων.

ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΤΟΥ ΜΠΛΟΚ 10. Ιατρικά πειράματα στο Άουσβιτς του Hans-Joachim Lang

Μετάφραση: Νίκη Eideneier-Αναστασιάδη

Πρόλογος: Τζέκυ Μπενμαγιόρ

Εκδόσεις University Studio Press

Ο καθηγητής Hans-Joachim Lang γεννήθηκε στο Speyer της Γερμανίας το 1951. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Tübingen, όπου ειδικεύτηκε σε γερμανικές, ιστορικές και πολιτισμικές σπουδές καθώς και στην πολιτική επιστήμη. Αποφοίτησε το 1976 και το 1980 πήρε το διδακτορικό του στη γερμανική γλωσσολογία. Στη διδακτορική του διατριβή διερεύνησε την επίδραση της πολιτικής διαφήμισης στα δημοσιογραφικά κείμενα.

Αφού ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές σπουδές του, διετέλεσε επιστημονικός συντάκτης σε καθημερινή εφημερίδα στο Tübingen («Schwäbisches Tagblatt»). Το 1998 του απονεμήθηκε το πολυπόθητο βραβείο δημοσιογραφίας «Wächterpreis». Αυτό το διάσημο ετήσιο βραβείο δίδεται στους δημοσιογράφους των οποίων το έργο προσελκύει την προσοχή του κοινού στην πολιτική διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα, τις παραβιάσεις της δημόσιας υγείας και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι αποδέκτες του βραβείου επιλέγονται από το Ίδρυμα Ελευθερίας του Τύπου της Γερμανίας (Freiheit der Presse).

Εκτός από τις δημοσιογραφικές του δραστηριότητες, ο Hans-Joachim Lang διδάσκει τακτικά στο Πανεπιστήμιο του Tübingen μαθήματα στους τομείς της Σύγχρονης Ιστορίας καθώς και των Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών από το 2008. Από το 2013 υπηρετεί επίσης ως επίτιμος καθηγητής στο Ινστιτούτο Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών του Ludwig Uhland στο Πανεπιστήμιο του Tübingen. Παράλληλα με τη διδασκαλία, ο καθηγητής Lang είχε πλήθος δημοσιεύσεων στον τομέα της Γερμανικής Ιστορίας με ιδιαίτερη έμφαση στο Ολοκαύτωμα και την Ιατρική κατά τη διάρκεια του Εθνικού Σοσιαλισμού και έχει ιδιαίτερα επικεντρωθεί στα θύματα της ναζιστικής ιατρικής. Για το έργο του Die Namen der Nummern έχει λάβει πολυάριθμα διεθνή βραβεία, όπως το Medal of Excellence Leonhart Fuchs (από το Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου του Tübingen, 2008), το Βραβείο Ερευνητή του Κέντρου Ιατρικής μετά το Ολοκαύτωμα (2017), και το πολυπόθητο Prix internationaux de la Fondation Auschwitz (Βρυξέλλες 2004). To βιβλίο του «Οι γυναίκες του μπλοκ 10. Ιατρικά πειράματα στο Άουσβιτς» έχει κυκλοφορήσει ήδη και στα πολωνικά, στα φινλανδικά και στα τσεχικά.

Τον Σεπτέμβριο του 2016 ο Hans-Joachim Lang διορίστηκε από τον Πρόεδρο του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου σε ιστορική επιτροπή για τη διερεύνηση της ιστορίας της Ιατρικής Σχολής του Ράιχουσουνβέρνιττ Στράτμπουργκ (RUS). Η Επιτροπή είναι διεθνής ως προς τη σύνθεσή της και ανεξάρτητη στο καταστατικό της. Η Επιτροπή διερευνά τη γερμανική ναζιστική περίοδο του Πανεπιστημίου μεταξύ 1941 και 1944.