Οικολόγοι που αμολάνε... φίδια!

 Του Ηλία Στραχίνη 

Δεν υπάρχει ούτε ένας κάτοικος της χώρας μας σήμερα, που να μην έχει ακούσει έστω και μία φορά χαρακτηριστικά, ότι "οι οικολόγοι", λίγο πιο έξω από την πόλη ή το χωριό του, "αμόλησαν φίδια"! Όπου και να σταθεί κανείς ανά την επικράτεια θα το ακούσει σίγουρα. Κατά έναν περίεργο τρόπο κάτι τέτοιο δεν αποδεικνύεται ποτέ και βασίζεται σε ό,τι ακούγεται από στόμα σε στόμα. Η μόνη υποτιθέμενη ένδειξη (που πολλές φορές είναι και η αφορμή για να αρχίσει να φημολογείται κάτι τέτοιο) είναι κάποια θεωρούμενη αύξηση των φιδιών σε μία περιοχή, ή κάποιο περιστατικό δηλητηριώδους δήγματος.

Στο άρθρο αυτό θα αναλύσουμε πως μπορεί κάτι τέτοιο να είναι εφικτό και πόσο πιθανό είναι να απελευθερωθούν ζώα μαζικά για περιβαλλοντικούς και οικολογικούς σκοπούς.

Εις άτοπον απαγωγή...

Ας υποθέσουμε πως μία ομάδα ανθρώπων που ασχολούνται με περιβαλλοντικά θέματα, διαπιστώνει πως ο πληθυσμός των φιδιών μίας περιοχής είναι μικρός και σε κίνδυνο και αποφασίζει να τον αυξήσει απελευθερώνοντας έναν μεγάλο αριθμό από αυτά. Θα πρέπει λοιπόν να συλλέξει αρκετά άγρια φίδια και κρατώντας τα αιχμάλωτα σε ειδικές εγκαταστάσεις να περιμένει τους γόνους. Για να αυξήσει τους αριθμούς ακόμα περισσότερο, ίσως εξέτρεφε τους απογόνους μέχρι να ενηλικιωθούν και να δώσουν, με την σειρά τους, τους δικούς τους απόγονους. Θεωρητικά λοιπόν σε αρκετά χρόνια ο αριθμός των φιδιών θα έχει γίνει πολύ μεγάλος και τότε θα είναι κατάλληλη η στιγμή για την απελευθέρωση. Η όλη διαδικασία θα ακολουθούσε κάποια αναγκαία στάδια:

1ο στάδιο: Συλλογή - Αιχμαλώτιση

Για να ξεκινήσει λοιπόν μία τέτοια διαδικασία είναι αναγκαίο να συλλεχθούν από την φύση (από κάποια περιοχή με αφθονία στο είδος φιδιού που θέλουμε να αναπαραγάγουμε) αρκετά άτομα και να αιχμαλωτιστούν. Εδώ όμως συναντάμε το πρώτο εμπόδιο: στη χώρα μας, αλλά και σε όλη την ευρωπαϊκή ένωση η συλλογή και αιχμαλωσία οποιουδήποτε είδους φιδιού καθίσταται παράνομη. Επιπλέον, είναι αντι-οικολογικό να αφαιρεί κανείς ζώα μαζικά από μία περιοχή, διότι έτσι μειώνει σε αριθμό τον πληθυσμό του είδους που συλλέγει, με αποτέλεσμα να μειώνεται η γενετική ποικιλότητά του πληθυσμού και έτσι να κινδυνεύει με γενετική παρέκκλιση, αυξημένη ομομιξία και το "φαινόμενο στενωπού". Παράλληλα θέτει σε κίνδυνο τη γενική ισορροπία του οικοσυστήματος της περιοχής, αφού διαταράσσεται το τροφικό πλέγμα σημαντικά. Κάτι τέτοιο λοιπόν, δεν αρμόζει σε περιβαλλοντική οργάνωση.

2ο στάδιο: Αιχμαλωσία και αναπαραγωγή

Ας υποθέσουμε παρ' όλα αυτά πως έχουν εκδοθεί ειδικές άδειες από το κράτος στην εν λόγω οργάνωση για αυτόν το σκοπό και το πρόβλημα ξεπερνιέται. Έτσι, αφού έχει συλλεχθεί ένας σημαντικός αριθμός άγριων φιδιών, και συγκεκριμένα Οχιές όπως ισχυρίζονται συνήθως οι φήμες, θα πρέπει να κρατηθούν αιχμάλωτες σε κάποιες κατάλληλες εγκαταστάσεις για να αναπαράγονται και να δίνουν όλο και περισσότερους απογόνους. Στο σημείο αυτό εμφανίζεται το επόμενο εμπόδιο: τα άγρια φίδια όταν περιορίζονται σε τεχνητά περιβάλλοντα όπως γυάλες, ενυδρεία, τεράριουμς, κτλ, κυριεύονται από το στρες της αιχμαλωσίας σε τέτοιο βαθμό ώστε να παρουσιάζουν ασθένειες, άρνηση τροφής και θνησιμότητα σε μεγάλα ποσοστά, πόσο μάλλον διάθεση για αναπαραγωγή. Μεγαλύτερες εγκαταστάσεις που θα προσομοίωναν το φυσικό περιβάλλον, ενώ συγχρόνως θα παρείχαν ασφάλεια από φυσικούς θηρευτές, θα είχαν ιλιγγιώδες κόστος και μέγεθος που δεν κρύβεται! Συνυπολογίζοντας με τα παραπάνω ότι οι θηλυκές Οχιές ενηλικιώνονται και μπορούν να κυοφορήσουν μετά το 5ο έτος της ηλικίας τους και (σε ελευθερία) γεννούν συνήθως κάθε δύο χρόνια, λιγότερα από 10 μικρά κατά μέσο όρο, αντιλαμβάνεται κανείς πόσο αμφίβολο είναι ένα τέτοιο σενάριο πολλαπλασιασμού σε αιχμαλωσία.

Συμπερασματικά, ένα τέτοιο εγχείρημα θα οδηγούσε σε λιγότερους απογόνους απ 'ότι στην περίπτωση που τα φίδια αφήνονταν στο φυσικό τους περιβάλλον και αναπαράγονταν φυσικά.

3ο στάδιο: Απελευθέρωση

Στο ενδεχόμενο ότι όλα τα παραπάνω εμπόδια έχουν αντιμετωπιστεί και ξεπεραστεί και εν τέλει αυτή η ομάδα ανθρώπων έχει αποκτήσει ένα σημαντικό αριθμό φιδιών από ελεγχόμενες αναπαραγωγές (κάτι που χρειάστηκε πολλά χρόνια), αποφασίζει τελικά να τα απελευθερώσει. Το γεγονός που αναιρεί και αυτήν την υπόθεση είναι ότι και πάλι, η μαζική απελευθέρωση ζώων σε μία περιοχή και ειδικά ειδών που δεν απαντούν σε αυτήν, είναι πράξη άκρως αντι-οικολογική, αφού διαταράσσει την ευαίσθητη ισορροπία του οικοσυστήματος. Συγχρόνως, αν σε μία περιοχή ο αριθμός των φιδιών είναι μικρός, που σημαίνει ότι οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές γι' αυτά (μειωμένη τροφή, ελάχιστες κρυψώνες, κτλ), μπορεί να φανταστεί κανείς πόσο δυσχερέστερες θα γίνουν όταν τις μοιραστούν με περισσότερα φίδια. Το αποτέλεσμα θα είναι ακόμα λιγότερα και από τα αρχικά, σε μικρό χρονικό διάστημα.

Το κυριότερο: οι συνθήκες ενός οικότοπου όπως οι διαθέσιμοι πόροι, οι ανταγωνιστές, οι θηρευτές, οι κλιματικές συνθήκες, η διαθεσιμότητα κρυψώνων κ.ά., είναι αυτές που καθορίζουν τα μεγέθη των πληθυσμών των διάφορων ειδών (βλ. φέρουσα ικανότητα - βιοχωρητικότητα οικοσυστήματος) και έτσι, όσες απελευθερώσεις και να γίνονται, οι αριθμοί επανέρχονται και πάλι σε βάθος χρόνου στους αρχικούς αριθμούς (με τη προϋπόθεση ότι δεν οδηγούν σε εκτοπισμό άλλων ειδών και ότι δεν εισάγονται νέα είδη στην περιοχή ή ίδια είδη με σημαντικές γενετικές διαφορές. Κάτι από τα παραπάνω θα είχε αρνητικές επιπτώσεις - ανισορροπίες όπως εξηγήθηκε ήδη).

Τέλος, τα ζώα εκτροφής εκφυλίζονται βαθμιαία και μεταφέρουν μεταλλάξεις κληρονομικά στους απογόνους τους οι οποίες στη φύση θα εξαλέιφονταν λόγω της Φυσικής επιλογής. Έτσι, αν αναμειχθούν με άγριους πληθυσμούς, τους υποβαθμίζουν γενετικά. Αυτό ονομάζεται και "γενετική μόλυνση" και έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη θνησιμότητα στον πληθυσμό που αναμείχθηκε, οπότε οδηγεί σε ακόμα μικρότερους αριθμούς, ίσως και από τους αρχικούς.

Πως δημιουργήθηκε ο μύθος αυτός;

Κάποιες αλήθειες οι οποίες ενδέχεται να παρερμηνευτούν και να δώσουν αφορμή για την δημιουργία του εν λόγω μύθου είναι οι παρακάτω:

Στη χώρα μας υπάρχουν ελάχιστα κέντρα περίθαλψης άγριων ζώων που σε εξαιρετικές περιπτώσεις δέχονται τραυματισμένα φίδια. Όταν ένα τραυματισμένο φίδι αναρρώσει και έρχεται η ώρα να επανενταχθεί στο περιβάλλον από το οποίο προήλθε, τα μέλη του κέντρου περίθαλψης το μεταφέρουν εκεί και το απελευθερώνουν. Επίσης, λέγεται, χωρίς όμως να έχει επιβεβαιωθεί, πως μια παλιότερη αντιπαράθεση συγκεκριμένου κέντρου περίθαλψης με λαθροκυνηγούς έδωσε το έναυσμα στους λαθροθήρες να ξεκινήσουν και να διασπείρουν το μύθο αυτό, εις βάρος των εθελοντών, τους οποίους πολλοί ονομάζουν ως "οικολόγους" σε μία γενική έννοια.

Η Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία σε προγράμματα για την προστασία της απειλούμενης Οχιάς της Μήλου, έχει συλλέξει κατά περιόδους φίδια του είδους στα οποία τοποθέτησε μικροτσίπς για ερευνητικούς σκοπούς και για την καταπολέμηση του λαθρεμπορίου. Μετά την καταγραφή και την τοποθέτηση μικροτσίπ, τα φίδια μεταφέρθηκαν στην τοποθεσία απ' όπου βρέθηκαν και συλλήφθηκαν ακριβώς και επανελευθερώθηκαν.

Αυξομειώσεις σε πληθυσμούς φιδιών, όπως και άλλων ζώων, μπορούν πράγματι να λάβουν χώρα λόγω φυσικών παραγόντων αλλά και περιοδικών εξαρτημένων αυξομειώσεων πληθυσμών της σχέσης "λείας-θηρευτή", όπως στο περίφημο μοντέλο Λύγκα-Λαγού του Καναδά. Η παρατήρηση του φαινομένου από κάποιον μη γνώστη μπορεί εύκολα να οδηγήσει στο "συμπέρασμα" ότι "για να αυξήθηκαν κάποιος πρέπει να τα άφησε όπως και έχω ακούσει να λένε". Έντονες αυξομειώσεις πληθυσμών και πληθυσμιακές εκρήξεις ορισμένων ειδών μπορούν να παρατηρηθούν και λόγω διαταραχής ενός οικοσυστήματος από ανθρώπινες παρεμβάσεις, όπως θανάτωση ή εκδίωξη βασικών θηρευτών ή ανταγωνιστικών ειδών ή/και υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων τους.

Επίσης από τους αρκετούς άρπαγες της ελληνικής φύσης που παράνομα συλλέγουν και αιχμαλωτίζουν προστατευόμενα ζώα για προσωπική τους συλλογή ή λαθρεμπόριο, ενδέχεται κατά καιρούς κάποιος να επιτύχει αναπαραγωγή ενός είδους σε αιχμαλωσία και είτε να πουλήσει τους γόνους σε ασυνείδητους συλλέκτες, είτε να τους απελευθερώσει στην φύση, μη έχοντας τι να τους κάνει, κάτι που για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, και πάλι δεν μπορεί να αυξήσει τους πληθυσμούς των φιδιών σε μία περιοχή, αλλά πιθανόν και να ζημιώσει το φυσικό πληθυσμό και το οικοσύστημα.

Όλα τα παραπάνω εάν πέσουν στην αντίληψη ανθρώπων με άγνοια στο συγκεκριμένο αντικείμενο, μπορούν να μεταφραστούν αναλόγως και να δώσουν "τροφή" για την ενίσχυση και διάδοση του μύθου των "οικολόγων που αφήνουν φίδια". Συνετό είναι λοιπόν, να μην ασπάζεται κανείς ανεπιφύλακτα τις όποιες δοξασίες και φήμες κυκλοφορούν, αλλά να συμβουλεύεται πρώτα κάποιον ειδικό, ανάλογα με την κάθε περίπτωση και να αναζητά την αλήθεια σε κάθε γεγονός προτού το διαδώσει.

Δυστυχώς ο μύθος των "οικολόγων που αμολάν φίδια" και άλλα άγρια ζώα καλά κρατεί ακόμη και χωρίς ενημέρωση ο μόνος που "πληρώνει" το τίμημα του μύθου είναι για ακόμα μια φορά τα ίδια τα ζώα και το περιβάλλον.