3 Δεκεμβρίου, Διεθνής Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία. Μια ακόμη επετειακή ημέρα;

Γράφει ο Χρήστος Γώγος

Κάθε χρόνο, στις 3 Δεκεμβρίου, η Διεθνής Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία καλεί τον κόσμο να αναλογιστεί την πραγματικότητα που βιώνουν εκατομμύρια άνθρωποι οι οποίοι, παρά το γεγονός ότι είναι πλήρη μέλη της κοινωνίας, εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σοβαρά εμπόδια στην αξιοπρέπεια, την αυτονομία και τη συμμετοχή τους. Αν και η κοινωνία επαναλαμβάνει συχνά λέξεις όπως «ένταξη» και «προσβασιμότητα», η εμπειρία που βιώνουν πολλά άτομα με αναπηρία αποκαλύπτει ένα επίμονα διαρκές και σταθερό μοτίβο προκατάληψης και κοινωνικού αποκλεισμού που δεν μπορεί να αγνοηθεί, αν θέλουμε αυτή η ημέρα να έχει μεγαλύτερη σημασία από μια συμβολική ημερομηνία στο ημερολόγιο.

Οι προκαταλήψεις που βιώνουν τα άτομα με αναπηρία, συχνά, ξεκινούν με λεπτές υποθέσεις: να τα αντιμετωπίζουμε ως ανίκανα, να αντιμετωπίζουμε τις αποφάσεις τους με παιδικότητα ή να υποθέτουμε ότι η ζωή τους είναι εγγενώς τραγική. Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να φαίνονται αβλαβείς με την πρώτη ματιά, αλλά συνθέτουν ένα κοινωνικό περιβάλλον που σιωπά, περιορίζει και τελικά περιθωριοποιεί. Τα δομημένα περιβάλλοντα παραμένουν απρόσιτα, τα σχολεία και οι χώροι εργασίας συχνά δεν παρέχουν τις απαραίτητες διευκολύνσεις, ενώ η δημόσια πολιτική συχνά παραβλέπει τις συγκεκριμένες και ποικίλες ανάγκες αυτής της ομάδας πληθυσμού. Ακόμα πιο επιβλαβές, ίσως, είναι το αόρατο εμπόδιο της κοινωνικής αντίστασης - η αμηχανία, ο οίκτος ή η αποφυγή που επιδεικνύουν πολλοί άνθρωποι όταν αλληλεπιδρούν με κάποιον που έχει κάποια μορφής αναπηρία.

Αυτός ο αποκλεισμός δεν είναι απλώς αποτέλεσμα ατομικής άγνοιας, αλλά μια ευρύτερη κοινωνική αποτυχία. Αντί να αντιμετωπίζει τις διακρίσεις κατά των ατόμων με αναπηρία, η κοινωνία τείνει να τις κανονικοποιεί. Χτίζουμε πόλεις που αποκλείουν, ιδρύματα που διαχωρίζουν και κουλτούρες που εξυμνούν την «κανονικότητα» ως το πρότυπο στο οποίο πρέπει να προσαρμοστούν όλοι. Η ευθύνη για την αλλαγή, συχνά, βαραίνει άδικα τα ίδια τα άτομα με αναπηρία, σαν να πρέπει να προσαρμοστούν σε έναν κόσμο που έχει σχεδιαστεί σκόπιμα χωρίς αυτά να ληφθούν υπόψη. Όταν η προσβασιμότητα θεωρείται προαιρετικό πλεονέκτημα και όχι θεμελιώδες δικαίωμα, το μήνυμα είναι σαφές: πολλοί εξακολουθούν να μην θεωρούν τα άτομα με αναπηρία ισότιμους συμμετέχοντες στην κοινωνική ζωή.

Για να ξεπεράσει η Διεθνής Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία το στάδιο της απλής εορταστικής αναμνηστικής εκδήλωσης και να γίνει καταλύτης αλλαγής, η κοινωνία πρέπει να ασκήσει ειλικρινή αυτοκριτική. Δεν αρκεί να μοιραζόμαστε μηνύματα υποστήριξης μία φορά το χρόνο ή να αναδεικνύουμε εμπνευσμένες ιστορίες σε εορταστικές εκδηλώσεις βράβευσης επιλεγμένων ατόμων με αναπηρία. Οι πρακτικές αυτές, συχνά, ενισχύουν τα στερεότυπα της «υπερνίκησης». Ο αληθινός σεβασμός απαιτεί να ακούμε τις φωνές των ατόμων με αναπηρία, να ενισχύουμε τα αιτήματά τους και να δεσμευόμαστε για διαρθρωτικές αλλαγές που εξασφαλίζουν όχι απλά την ισότητα αλλά, κυρίως, την ισοτιμία και τη δικαιοσύνη. Απαιτεί να αναγνωρίσουμε ότι ο αποκλεισμός επιμένει επειδή η κοινωνία το επιτρέπει, επειδή συλλογικά προτιμούμε την ευκολία από την προσαρμογή, την οικειότητα από τη διαφορά, τον συμβολισμό από την πραγματική δράση.

Αυτή η ημέρα πρέπει να μας προκαλέσει να ξανασκεφτούμε τι είδους κοινότητες και κοινωνία θέλουμε να χτίσουμε όχι τόσο για εμάς, αλλά κυρίως για τα παιδιά μας. Μια κοινωνία που εκτιμά πραγματικά την ένταξη και αναγνωρίζει την αναπηρία ως μια φυσική και ποικιλόμορφη πτυχή της ανθρωπότητας και όχι ως ένα ελάττωμα που πρέπει να διορθωθεί ή να κρυφτεί. Μια κοινωνία που εργάζεται ενεργά για την εξάλειψη των φραγμών αντί να προσποιείται ότι δεν υπάρχουν. Και, πάνω απ' όλα, κατανοεί ότι τα δικαιώματα δεν χορηγούνται ως πράξεις φιλανθρωπίας, αλλά είναι εγγυημένα ως πράξεις δικαιοσύνης.

Για να έχει νόημα η 3η Δεκεμβρίου, πρέπει να εμπνέει κάτι περισσότερο από εορταστικές ομιλίες. Πρέπει να προκαλεί δυσφορία, υπευθυνότητα και δέσμευση. Μόνο τότε θα μπορέσουμε να αρχίσουμε να καταργούμε τις προκαταλήψεις και τον κοινωνικό αποκλεισμό που συνεχίζουν να διαμορφώνουν τη ζωή τόσων πολλών ανθρώπων και να προχωρήσουμε προς έναν κόσμο στον οποίο κάθε άτομο, με ή χωρίς αναπηρία, μπορεί να συμμετέχει πλήρως και με αξιοπρέπεια.

Ας αναλογιστούμε την αβεβαιότητα της υγείας ως έννοια και την αβεβαιότητα που χαρακτηρίζει την πορεία κάθε νόσου και την έκβαση της κάθε εφαρμοζόμενης θεραπείας. Η πλήρης ασφάλεια δεν είναι ποτέ εγγυημένη. Τυχαία γεγονότα, η γενετική προδιάθεση, η βιολογική πολυπλοκότητα ή ακόμη εξωτερικοί αστάθμητοι παράγοντες είναι ικανοί να αλλάξουν τη ζωή μας σε μια στιγμή.

Δρ. Χρήστος Γώγος

Φυσικοθεραπευτής Γ.Ν.Βέροιας

Διδάκτωρ Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης