Γνωριμία με τη Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία
Γράφει ο Αντώνης Τσιτλακίδης, Κλινικός Ψυχολόγος, MSc
Η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία
Πρόκειται για την ψυχοθεραπευτική σχολή που έχει γνωρίσει εκθετική ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες, με αποτέλεσμα σήμερα να είναι η πιο δημοφιλής και διαδεδομένη θεραπευτική προσέγγιση. Ο όρος «γνωστική» αναφέρεται στις γνωστικές διεργασίες, δηλαδή σκέψεις, πεποιθήσεις, αντιλήψεις κλπ. Πιο συγκεκριμένα, αντικείμενο διερεύνησης εδώ είναι ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύονται τα πράγματα: μπορεί το άτομο, ερμηνεύοντας τα γεγονότα με συγκεκριμένο τρόπο, να έχει σχηματίσει μια πολύ δυσάρεστη εντύπωση για ό,τι συμβαίνει στην ζωή του, ακόμη και αν, για έναν εξωτερικό παρατηρητή, τα γεγονότα δεν είναι τόσο αρνητικά. Ο όρος «συμπεριφορική» αναφέρεται στη σύνδεση μεταξύ των διάφορων μορφών συμπεριφοράς και των συνθηκών μέσα στις οποίες εμφανίζονται. Βασική αρχή της συμπεριφορικής θεραπείας είναι ότι κάθε μορφή συμπεριφοράς είναι μαθημένη, και επομένως μπορεί να τροποποιηθεί μέσα από μία νέα διαδικασία μάθησης.
Η αλλαγή, λοιπόν, μπορεί να συντελεστεί και προς τις δύο κατευθύνσεις: μπορούμε να αλλάξουμε τη σκέψη για να συμπεριφερόμαστε διαφορετικά ή μπορούμε να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας για να αλλάξει και η σκέψη μας. Και στις δύο περιπτώσεις, θα υπάρξει αλλαγή και στο συναίσθημα και τη διάθεση.
Για να μπορέσει ο θεραπευόμενος να αλλάξει, θεωρούνται απαραίτητες προϋποθέσεις η ενεργητικήσυμμετοχή του και η ανάληψη της ευθύνης για τη βελτίωση του εαυτού του (θέματα που έχουν τονιστεί από την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία). Η αλλαγή επέρχεται, αφενός όταν το άτομο μάθει να αποδέχεται και να ανέχεται την άσχημη διάθεσή του, σταματώντας να επικεντρώνεται αποκλειστικά σε αυτήν, και αφετέρου όταν καταλάβει πως η δική του ενεργοποίηση μπορεί να σπάσει τον φαύλο κύκλο σκέψεων, συναισθημάτων και προβληματικών συμπεριφορών.
Η θεραπεία
Τα θεωρητικά μοντέλα της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας έχουν ελεγχθεί ερευνητικά και παρέχουν τη λογική και τους στόχους της παρέμβασης. Η θεραπεία αναπτύσσεται σε ένα συνεργατικό πλαίσιο: ο θεραπευόμενος έχει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση τόσο των μακροπρόθεσμων όσο και των βραχυπρόθεσμων στόχων, ενώ ο θεραπευτής δημιουργεί μια σχέση, στο πλαίσιο της οποίας παρέχεται η δυνατότητα να κατανοήσει το άτομο τα προβλήματά του και να ανακαλύψει εναλλακτικούς τρόπους συμπεριφοράς. Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία έχει σχετικά περιορισμένη διάρκεια, κάτι που προωθεί και ενθαρρύνει την ανεξαρτησία, ενώ είναι αρκετά δομημένη ως διαδικασία, με συνεχή αξιολόγηση. Επίσης, εστιάζει στο «εδώ και τώρα», προσπαθώντας να χτίσει έναν νέο, πιο προσαρμοστικό τρόπο επεξεργασίας του περιβάλλοντος. Ο πελάτης ενθαρρύνεται να αμφισβητεί και να μαθαίνει, μέσα από μια διαδικασία συνεχούς πειραματισμού, ενώ η θεραπεία εστιάζει στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων του.
Γενικά, όταν έχουμε να κάνουμε με ενήλικα άτομα, η θεραπεία γίνεται συνήθως ατομικά. Σε παιδιά το πλαίσιο είναι συχνά οικογενειακό, ενώ γίνεται, επίσης, συζυγική θεραπεία, κυρίως όταν έχουμε συζυγικές συγκρούσεις και προβλήματα στην επικοινωνία. Συχνό είναι και το ομαδικό πλαίσιο, που προτιμάται όταν οι αλλαγές έχουν να κάνουν με τις διαπροσωπικές σχέσεις, όπου εμπλέκεται η διαδικασία της επικοινωνίας, το κοινωνικό άγχος, η επιθετικότητα κλπ.
Η διάρκεια της θεραπείας είναι συνήθως μικρότερη από ένα έτος, με εβδομαδιαίες συνεδρίες. Υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση θεραπευτικών σχεδίων που έχουν αναπτυχθεί για την προσέγγιση συγκεκριμένων διαταραχών ή που χρησιμοποιούν συγκεκριμένες τεχνικές και μπορεί να διαρκούν 12 – 16 συνεδρίες. Από την άλλη, τα τελευταία χρόνια, η διάρκεια της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας τείνει να επιμηκύνεται, με αντικείμενό της να γίνεται η ανασκόπηση της οργάνωσης της σκέψης του ατόμου τόσο στο παρόν όσο και κατά τα κύρια στάδια της ανάπτυξης. Αυτό επιτρέπει πιο άμεση θεραπεία υπαρξιακών προβλημάτων, διαταραχών που θέτουν σε κίνδυνο την ταυτότητα του ατόμου και διαταραχών προσωπικότητας.
Ο δε γνωστικός συμπεριφορικός θεραπευτής, εκτός από πολυετή, συστηματική μεταπτυχιακή εκπαίδευση και εξειδίκευση, απαιτείται να έχει τα χαρακτηριστικά που περιέγραψε ο Rogers, δηλαδή ενσυναίσθηση, αυθεντικότητα και άνευ όρων αποδοχή του πελάτη.
Εν κατακλείδι, η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία υπογραμμίζει ότι το πώς ερμηνεύει ένα άτομο τον εαυτό του και τον κόσμο καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τι άνθρωπος θα είναι, και ότι οι άνθρωποι έχουν επιλογή στο πώς ερμηνεύουν τα πράγματα. Το μήνυμα, λοιπόν, που μας μεταφέρει είναι ρεαλιστικά αισιόδοξο: οι άνθρωποι μπορούν να απαλλαγούν από τις ψυχολογικές τους δυσχέρειες σκεπτόμενοι διαφορετικά.
Αντώνης Τσιτλακίδης
Μεγ. Αλεξάνδρου 27, Βέροια
Τηλ. 2331063155
Facebook: Αντώνης Τσιτλακίδης, Ψυχολόγος, MSc
ΠΗΓΕΣ:
Davison, G. & Neale, J.M. (1997). Abnormal Psychology. New York: John Wiley & Sons.
DeRubeis, R. J.; Tang, T. Z.; Beck, A. T. (2001). Cognitive Therapy. Στο K. S. Dobson (Ed.), Handbook of Cognitive-Behavioral Therapies (2nd ed., pp. 349-392). New York: Guilford Press.
Ellis, A. (1995) Rational Emotive Behavior Therapy. In Raymond J. Corsini & Danny Wedding (Eds.), Current Psychotherapies. Σελ. 162-196. Itasca, Illinois: F. E. Peacock Publishers.
Sanavio, E. & Cornoldi, C. (2001). Psicologia Clinica. Bologna, Il Mulino.
