Πνοή ζωής στην Ποντιακή διάλεκτο

* Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στη Δημιουργική Γραφή για την Ιστορία και συγγραφή της Ποντιακής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Γράφει η Ελισάβετ Σαρηγιαννίδου

Για πρώτη φορά, 102 χρόνια μετά από τη μικρασιατική καταστροφή και τον βίαιο ξεριζωμό των Ποντίων, σε μια κρίσιμη για το μέλλον της ποντιακής διαλέκτου περίοδο, ένα κρατικό Πανεπιστήμιο δημιουργεί Μεταπτυχιακό για την Ποντιακή διάλεκτο, Λογοτεχνία, Πολιτισμό.

Η περαιτέρω ανάδειξη της Ποντιακής Διαλέκτου επίκειται μέσω της έναρξης λειτουργίας του καινοτόμου προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στην «Ιστορία και Συγγραφή της Ποντιακής Λογοτεχνίας»/History and Writing of Pontic Literatur από το Πανεπιστήμιο Δυτ. Μακεδονίας.

«Η νέα κατεύθυνση του ΠΜΣ, είναι και μια συμβολή του Πανεπιστημίου στη Διαλεκτοφωνία αλλά και ένα πείραμα. Αν πάει καλά θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλες διαλέκτους» υπογράμμισε ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Θεόδωρος Θεοδουλίδης. Επικαλούμενος βιβλιογραφικές αναφορές του Φωτιάδη, σημείωσε ότι η πρώτη γενιά προσφύγων αδυνατούσε να διεκδικήσει τη μνήμη, η δεύτερη γενιά μετουσίωσε την ιστορία σε μνήμη και η τρίτη γενιά αξίωσε το δικαίωμα στη μνήμη αλλά και την επιστημονική αναζήτηση /καταγραφή και ερμηνεία της. «Είναι ευθύνη, προνόμιο και τιμή για μας, την τρίτη γενιά προσφύγων, τη γενιά των νοσταλγών για κάτι που δεν γνωρίσαμε, για κάτι για το οποίο διαβάσαμε αλλά περισσότερο ακούσαμε».

Το Πανεπιστήμιο πρωτοπορεί ιστορικά προβάλλοντας την ανάγκη εκπαίδευσης επιστημόνων στη δημιουργική γραφή των διαλέκτων της ελληνικής γλώσσας. Το νέο πρόγραμμα θα μπορούσε να αποτελέσει καινοτόμο παράδειγμα για τα λοιπά 25 ελληνικά πανεπιστήμια και τις ακόμη 15 ελληνικές, είτε ελλαδικές διαλέκτους.

Στο υπάρχον ΠΜΣ για τη Δημιουργική Γραφή, με διευθυντή τον Τριαντάφυλλο Κωτόπουλο, προστίθεται και 4^η κατεύθυνση για την Ιστορία και συγγραφή της Ποντιακής Λογοτεχνίας, με επιστημονικό υπεύθυνο του τμήματος τον Κωνσταντίνο Φωτιάδη. Το πρόγραμμα  θα περιλαμβάνει μαθήματα θεωρητικά και εργαστηριακά, όπως:  Ιστορία και Θεωρία της Δημιουργικής Γραφής, Ποντιακή Γλώσσα και Ιστορία, Ποντιακή Λαογραφία, εργαστήρια Ποίησης και Στιχουργικής, Θεατρικής γραφής,  μελέτη της Λογοτεχνίας των Ποντίων λογοτεχνών, πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς, με θεματικές που αφορούν τη ζωή και τις περιπέτειες των Ποντίων, στον Πόντο και την Ελλάδα, την παραγωγή έργων γραμμένων στη νεοελληνική γλώσσα, που αναφέρονται στον Πόντο και τους Πόντιους και αποτελούν σημαντική συμβολή στη συνολική νεοελληνική γραμματεία, κ.λπ.  Τα κύρια πεδία άσκησης δεξιοτήτων των φοιτητών θα αποτελέσουν ο πεζός λόγος, η στιχουργική, ο θεατρικός λόγος και η χρήση των ψηφιακών μέσων στις εκδοχές της δημιουργικής γραφής.

Θα προσφέρεται πλήρως διαδικτυακά σε 60 μεταπτυχιακούς φοιτητές,  προκειμένου να έχουν πρόσβαση σ’ αυτό ενδιαφερόμενοι απ’  όλο τον κόσμο.

Να σημειωθεί ότι δεν απαιτείται η γνώση της Ποντιακής διαλέκτου ή η ποντιακή καταγωγή για όσους επιθυμούν να παρακολουθήσουν το εν λόγω ΠΜΣ.    

Η νέα κατεύθυνση αποτελεί συνέχεια των προσπαθειών του Ιδρύματος για ανάδειξη του Ποντιακού ζητήματος. Άλλωστε, το συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο υπήρξε πρωτοπόρο, καθώς το ζήτημα της γενοκτονίας αναδείχθηκε πρώτιστα από τον ομότιμο πλέον καθηγητή του Ιδρύματος, Κώστα Φωτιάδη.

Η έναρξη της κατεύθυνσης ΠΜΣ που εστιάζει στην ποντιακή διάλεκτο και ιστορία γνωστοποιήθηκε στο πλαίσιο των εργασιών του 6^ου Διεθνούς Συνεδρίου Δημιουργικής Γραφής που διοργάνωσε στις 5-8 Σεπτεμβρίου το Διιδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Δυτ. Μακεδονίας, σε συνδιοργάνωση με άλλα Πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού, στο οποίο συμμετείχαν 290 σύνεδροι.  Η πρώτη μέρα του Συνεδρίου ήταν αφιερωμένη στον Πόντο: διάλεκτος, λογοτεχνία, θέατρο, λαογραφία. Κεντρικός ομιλητής ήταν ο Κωνσταντίνος Φωτιάδης, ο οποίος μάλιστα βραβεύτηκε για την πολυετή προσφορά του. Στην ομιλία του με τίτλο: «Η Ποντιακή διάλεκτος δεν έχει το κουράγιο να πεθάνει», ρήση του Πόντιου διανοούμενου της 1^ης γενιάς προσφύγων Ιορδάνη  Παμπούκη, τόνισε την ιστορικότητα της ποντιακής διαλέκτου, τη συγγένειά της με την αρχαία ελληνική, το πλήθος των ομιλητών της στη σύγχρονη εποχή που έχουν την ποντιακή ως μητρική σε περιοχές της Τουρκίας, του Ευξείνου Πόντου, της Ρωσίας και της Ελλάδας.

Στο Συνέδριο παρευρέθηκαν και ακαταπόνητοι μελετητές της ποντιακής διαλέκτου, εκπρόσωποι Συλλόγων, ακαδημαϊκοί, συγγραφείς που διατράνωσαν τη επιθυμία τους να στηρίξουν την όλη προσπάθεια διάσωσης της ρωμαίικης λαλίας. Παρών ήταν και ο Δημήτρης Λαμπρόπουλος, εκπροσωπώντας τον Σύλλογο Ποντίων Νυρεμβέργης, ο οποίος αφού αναφέρθηκε στην άοκνη εργασία λογοτεχνών, ποιητών, επιστημόνων σημείωσε χαρακτηριστικά: «Αν οι διαλεκτοφωνίες είναι οι εν τω βάθει πνεύμονες της Ρωμιοσύνης, η Λογοτεχνία τους είναι τα πολιτικά τους Μανιφέστα».

Η βραδιά έκλεισε με το μουσικό πρόγραμμα των αδελφών Τσαχουρίδη, που δίνουν πάντα το παρόν σε κάθε προσπάθεια διάσωσης και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς του Ποντιακού Ελληνισμού.

Κλείνω με μια μαρτυρία του Βαχίτ Τουρσούν, ερευνητή που ανακάλυψε 5.000 άγνωστες ποντιακές λέξεις: «Η γλώσσα είναι όλος ο κόσμος του κάθε ανθρώπου, αλλά μόλις βγαίνουμε από το χωρίο, την προδίδουμε, γιατί πρέπει να μάθουμε να μιλάμε μια γλώσσα άλλη για να συνεχίσουμε στη ζωή… Έτσι χάνουμε λέξεις, επαφή με τη γλώσσα. Η ποντιακή μας γλώσσα είναι μια γλώσσα που τη μιλούσαμε αδιάκοπα επί 3000 χρόνια, ήταν και είναι στα χείλη των ανθρώπων στα χωριά και βουνά της Τραπεζούντας, αλλά τώρα φθίνει».

Ας αναρωτηθούμε κι εμείς όμοια με τον Γιάννη Τερζίδη:  «[…]Όντες το παιδί σ’ κ’ εγροικά την καλατσή σ’, την τραωδία σ’ τα μοιρολοϊας -ι- σ’, εν μιγκίν να εγροικά το τέρτ’-ι-σ’;

Ας μην έχει η γενιά μας το βάρος της ιστορικό ευθύνης ότι επιτρέψαμε να πέσει στη λήθη, η παράξενη, όπως την αποκάλεσε ο Ποιητής, γλώσσα:

"Όμως απ' τ' άλλα πιο πολύ με άγγιξε το άσμα

το Τραπεζούντιον με την παράξενή του γλώσσα

και με την λύπη των Γραικών των μακρυνών εκείνων

που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμη".

Κ.Π. Καβάφης, [Κρυμμένα Ποιήματα 1882-1923], Πάρθεν

Περαιτέρω πληροφορίες για το νέο ΠΜΣ στον ακόλουθο σύνδεσμο:

https://cw.uowm.gr/prokiryksi-pms-dimiourgiki-grafi/

Σαρηγιαννίδου Ελισάβετ, Φιλόλογος, μέλος ΔΣ Συνδέσμου Φιλολόγων Ημαθίας.