Διαβαίνοντας «Στο κατώφλι της ποίησης» με τον Θόδωρο Ζαμπογιάννη
- Γράφτηκε από τον/την Αρθρογράφος
Γράφει ο Τάσος Βασιάδης
Η χρονιά που πέρασε επιφύλαξε μια ευχάριστη όσο αναπάντεχη έκπληξη μέ την επίδοση μέσω ταχυμεταφοράς, της ποιητικής συλλογής που εξέδωσε ο αγαπημένος φίλος, παλιός συμφοιτητής και συνάδελφος Θόδωρος Ζαμπογιάννης.
Ο Θόδωρος από τα φοιτητικά μας χρόνια που γνωριζόμαστε, παρά το φαινομενικό ανέμελο ύφος του, είχε την τάση να καταγράφει τις εμπειρίες και τα συναισθήματα του με ελεύθερο ποιητικό στίχο ο οποίος εντυπωσίαζε, ψυχαγωγούσε και ταυτόχρονα προβλημάτιζε με το βάθος των εννοιών που προσέγγιζε.
Δεν είναι η πρώτη φορά που διαβαίνει το εκδοτικό κατώφλι ο Θόδωρος Ζαμπογιάννης.
Προηγήθηκαν άλλες τρεις εκδόσεις με τίτλους «ΜΗΔΕΝ» (εις διπλούν το 1979 και το 1980), «ΕΠΙΚΥΡΗΓΜΕΝΟΙ ΙΧΝΗΛΑΤΕΣ» το 1985 και τα «ΤΑ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ» το 2012.
Η τελευταία έκδοση με τίτλο «ΣΤΟ ΚΑΤΩΦΛΙ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ», περιλαμβάνει 270 αριθμημένα ποιήματα και ακόμα ένα ποιητικό επίλογο, που ξεπροβάλλει μετά τον κατάλογο των περιεχομένων, με ιδιόχειρη γραφή του ποιητή.
Τα ποιήματα της συλλογής καταγράφονται ως ένα ιδιότυπο ημερολόγιο, καθώς στο τέλος της σελίδας αναφέρεται με χρονολογική σειρά ο χρόνος της έμπνευσης και διατύπωσης.
Το ιδιότυπο αυτό ημερολόγιο ξεκινά από το 1979 με τον τίτλο «Πείσμον δενδρύλλιο συνομιλόν μετά του απόντος κηπουρού» και καταλήγει την Δευτέρα 14 Αυγούστου 2023 με τον τίτλο «Στον βωμό του κέρδους».
Με το εισαγωγικό «πείσμον δενδρύλλιον» είναι εμφανές ότι ο ποιητής αυτοσυστήνεται στους αναγνώστες του και προϊδεάζει για το συνολικό, φιλοσοφικό, ανατρεπτικό και αλληγορικό περιεχόμενο της ποίησης του.
Πεῖσμον δενδρύλλιον συνομιλῶν μετά τοῦ ἀπόντος κηπουροῦ.
Δέν θέλω ἄλλη καθοδήγηση.
Δέν θέλω ἄλλη διαμόρφωση.
Δέν θέλω ἄλλη παραμόρφωση.
Θέλω νά μεγαλώσω μόνο μου.
Θέλω νά γίνω στραβό, πολύ στραβό.
Ἕνα στραβό, κακό δέντρο μέσα σ’ ἕνα δάσος
ἀπό ὁλόισια τηλεγραφόξυλα,
πού ἄκαμπτα κρατοῦν
τό κράτος τῶν κρετίνων.
Ο εκτός καταλόγου ιδιόγραφος επίλογος με χαρακτηριστικά συμβολικό χρόνο γραφής την Κυριακή 1 Ιανουαρίου 2023 μ.Χ. στερείται τίτλου, καθώς ολόκληρο το ποίημα θα μπορούσε να είναι ο τίτλος:
«Μη συμφιλιωθείς με την παρακμή
Αντιστάσου
Αγκάλιασε την Αλήθεια
Οπλίσου με την Αγάπη
Φτερούγισε στην Ομορφιά»
Ο στίχος του Θόδωρου απαλλαγμένος από συμβατικές δεσμεύσεις ποιητικής έκφρασης, αποδίδει με αναρχικό τρόπο τα συναισθήματα του, περιγράφοντας πάγια ζητήματα που απασχολούν την καθημερινότητα του ανθρώπου, σε ευθυγράμμιση με τον ορισμό που δίνει ο διάσημος Αργεντινός λογοτέχνης Χόρχε Λουίς Μπόρχες για την ποίηση, ότι «είναι η έκφραση του ωραίου, μέσα από λέξεις περίτεχνα υφασμένες μεταξύ τους».
Ως γνήσιος Ηπειρώτης ο Θόδωρος Ζαμπογιάννης με πατρογονική καταγωγή την Λάϊστα Ζαγορίου, μεγάλωσε με τις οικογενειακές παραδόσεις του χωριού του, αλλά και τις προσφυγικές αφηγήσεις της μητρικής γενιάς του, αξιοποιώντας ταυτόχρονα τα θρακιώτικα βιώματα που εμπλούτιζαν τον πνευματικό του κόσμο, καθόσον γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη και έζησε τα μαθητικά του χρόνια στις Σάπες Ροδόπης και την Κομοτηνή.
Αργότερα εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη σπουδάζοντας στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης.
Ως Λειτουργός της Υγείας ασκώντας την Γενική Ιατρική, προσέφερε τις υπηρεσίες του στο Υγειονομικό Σώμα του Στρατού, σε Αγροτικό Ιατρείο της περιοχής Κιλκίς και τελικά στο ιδιωτικό του ιατρείο στο Σχηματάρι Βοιωτίας, όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα και άσκησε ταυτόχρονα την Ιατρική Εργασίας, στην οποία εκπαιδεύτηκε.
Ερχόμενος πολύ κοντά, λόγω της ιατρικής του ιδιότητας, με τους καθημερινούς ανθρώπους, τους οποίους θεωρεί «δικούς του», ο Θόδωρος αντλεί την έμπνευση του, την οποία μετουσιώνει σε στίχο:
Οἱ δικοί μου.
Οἱ μάνες μου
δέν εἶναι κυρίες μέ φουλάρια, δίαιτες καί μπουρμπουάρια·
εἶναι χαμηλόκωλες, χοντρόκωλες γυναῖκες
μέ χοντρά χέρια καί γλυκά, πολύ γλυκά μάτια.
Οἱ πατέρες μου
δέν εἶναι κύριοι μέ φωτογραφικές μηχανές καί χαμόγελα διακοπῶν·
εἶναι κάτι παιδιά μέ καμένα στήθια καί χοντρούς τρόπους.
Τ’ αδέλφια μου πάλι εἶναι παλληκαράκια μέ σπασμένα δόντια,
χαρακωμένα χέρια καί χρυσά δαχτυλίδια.
Ὅσο γιά τίς ἀδελφές μου...
αὐτές φορᾶνε ἕνα μαῦρο κυκλάμινο στ’ ἀμίλητα χείλη τους.
Καί οἱ φίλοι μου εἶναι τά ντερβίσια
μέ τά χαλασμένα στομάχια, τίς χρυσές ταυτότητες
καί τά σημαδεμένα κορμιά ἀπό τίς μηχανές τῆς παραγωγῆς.
Καί ὅλοι αὐτοί μαζί δέν εἶναι νεράϊδες, μήτε ξωτικά.
Εἶναι μιά μάζα κινούμενη, ἀπασχολούμενη, ταλαιπωρούμενη.
Εἶναι ἕνας ὄχλος,
ἕνας λαός χωρίς πατρίδες, θρησκεῖες, ματαιοδοξίες.
Μπορεῖς νά φᾶς μαζί τους σέ φτηνά ἑστιατόρια
δίπλα σέ σταθμούς λεωφορείων καί τρένων,
νά πιεῖς καφέ σέ καφενεῖα
μέ βρόμικα ἀποχωρητήρια καί λιγδιασμένα τραπέζια,
ἀκόμη νά χορέψεις μαζί τους σέ πανηγύρια, γάμους καί βαπτίσια.
Τέλος πάντων, μπορεῖς νά τούς βρεῖς πάρα πολύ εὔκολα
καί νά ζήσεις μαζί τους χαμόγελα ἤ κλάματα.
Πρόσεξε ὅμως, μήν κάνεις τό τραγικό λάθος καί συστηθεῖς.
Οἱ δικοί μου δέν ρωτᾶνε
ποιός εἶσαι καί τί νούμερο παπούτσι φορᾶς.
Οἱ δικοί μου σέ ποτίζουν, σέ ταΐζουν·
κοιμᾶσαι, κλαῖς καί χορεύεις μαζί τους
καί σάν φύγεις μπορεῖ νά σέ ρωτήσουν:
Πῶς σέ λένε, παλληκάρι;
Κι ἄν θέλεις ἀπαντᾶς, ἄν θέλεις ὄχι.
Ασκώντας την ιατρική ο Θόδωρος Ζαμπογιάννης δεν συμβιβάστηκε και δεν υποτάχτηκε στην καθημερινότητα του επαρχιακού περιβάλλοντος.
Άφησε την ενεργητικότητα που ξεχείλιζε από μέσα του, να απλωθεί σε ποικίλες δραστηριότητες, όπως η μακρά συμμετοχή στις διοικήσεις ιατρικών φορέων, η διδασκαλία σε δημόσιες σχολές και βέβαια η λογοτεχνική δραστηριότητα, που τον ακολουθεί από τα μαθητικά του χρόνια με επίκαιρη αρθρογραφία και ποιήματα που δημοσιεύονται σε εφημερίδες και περιοδικά.
Παράλληλα ο Θόδωρος αναδεικνύει τις βλαχόφωνες ρίζες του που ανάγονται στην Λάϊστα Ζαγορίου, διακηρύσοντας με την ποίηση του, την ανάγκη της κοινωνικής συνοχής και της τήρησης των παραδόσεων.
Αναγκαστικά ή Εμείς οι Βλάχοι
Αναγκαστικά, τέσσερις γλώσσες ομιλώ.
Τουρκικά, για να συννενοούμαι με τον κατακτητή τροϊκανό.
Εγγλέζικα, για της Κομισιόν τον Ευρωπαϊκό Συνεταιρισμό.
Ελληνικά, για τους ομοεθνείς μου
και με τους δικούς μου βλάχικα,
για να συννενοούμαστε αναμεταξύ μας
και να μη καταλαβαίνουν οι άλλοι
τι λέμε, μπροστά τους, στο παζάρι,
αλλα και για να βρισκόμαστε, να μη χανόμαστε
μέσα στο μελίσσι της ξένης κατοχής.
Να κρατάσμε καλά αυτά που βρήκαμε. Τα παλιακά.
Τα όσια και τα ιερά.
Και έτσι, με αυτόν τον τρόπο, αιώνες τώρα,
Εμείς οι Βλάχοι, πατάμε αυτό το χώμα,
άνευ φόβου και με μέγα πάθος.
Περιδιαβαίνοντας ο αναγνώστης στην ποίηση του Θόδωρου, βλέπει να αναζωπυρώνονται οι ανεκπλήρωτοι εθνικοί πόθοι, να ορθώνονται ολοζώντανες και πάλι οι ηρωϊκές μορφές που έγραψαν την ιστορία του τόπου και να θηριεύουν οι κοινωνικοί αγώνες που κρατούν ζωντανή την λαϊκή συνείδηση.
Σημαντικές επισημάνσεις ο ποιητής επιφυλάσσει «στο κατώφλι της ποίησης του» για την ρευστότητα του πολιτικού σκηνικού, την οικονομική κρίση, το προσφυγικό ζήτημα με την πληθυσμιακή αλλοίωση που επιφέρει, και την έξαρση της μετανάστευσης των νέων και του επιστημονικού δυναμικού.
Δεν νοείται ωστόσο ποίηση χωρίς το ερωτικό στοιχείο, το οποίο δεν αφήνει αδιάφορο τον ποιητή, με δείγμα την αναζήτηση της ερωτικής αγκαλιάς.
Βάλε με στην αγκαλιά σου
Βάλε με στην αγκαλιά σου, στ΄ αφρισμένα κύματα σου
αγάπη μανιασμένη, αγάπη μου αλαφιασμένη.
Πάρε με κον τά σου στη φουρτούνα του έρωτα σου,
να λυτρωθώ στον ευκολόσβηστο αφρό
της ψυχής σου το πεντακάθαρο νερό,
να δω τον ήλιο, το φεγγάρι, τον λαμπρό αυγερινό
μέσα στη γλυκιά ματιά σου, στην ολόθερμη αγκαλιά σου,
ν ανοίξω φτερά και να πετάξω
στα ουράνια για ν αράξω.
Κάθε ποίημα που περιέχεται στο «κατώφλι της ποίησης» του Θόδωρου Ζαμπογιάννη, αποτελεί για τον αναγνώστη μια πρόκληση για ανάλυση, προβληματισμό αλλά και έμπνευση, που δεν θα μπορούσαν να χωρέσουν σε ένα εισαγωγικό σημείωμα, παρά μόνο σαν ερέθισμα.
Με τον Θόδωρο συνδεόμαστε με θερμή σχέση φιλίας και συναδελφικότητας από τα φοιτητικά μας χρόνια.
Οι διαφορετικοί δρόμοι που ακολουθήσαμε στην ζωή, αραίωσαν αλλά δεν διέκοψαν την επικοινωνία και την φιλική μας σχέση, η οποία διατηρείται αμείωτη παρά τα χρόνια που πέρασαν.
Στα πλαίσια της, επί πολλά χρόνια δραστηριοποίησης μου ως αιρετού εκπροσώπου στους Φορείς της Ιατρικής Κοινότητας, διετέλεσα από το 2010 και για κάποια χρόνια Πρόεδρος του Ταμείου των Υγειονομικών (ΤΣΑΥ).
Κάποιο πρωί ενώ ευρισκόμουν στα γραφεία του Ταμείου στην Αθήνα, με χαρά δέχθηκα την επίσκεψη του Θόδωρου Ζαμπογιάννη, ο οποίος μου ανακοίνωσε ότι προγραμμάτιζε να συνταξιοδοτηθεί και ζήτησε κάποιες διευκρινήσεις για την ασφαλιστική του κατάσταση.
Φυσικά τον εξυπηρέτησα, επισημαίνοντας ότι οι συντάξεις με τα μνημονιακά μέτρα είχαν περικοπεί δραματικά και εφόσον η φυσική του κατάσταση το επέτρεπε και η ηλικία που νομικά προβλέπονταν για πλήρη συνταξιοδότηση αργούσε, θα ήταν προτιμότερο να συνεχίσει την επαγγελματική του απασχόληση, καθόσον εκείνη την εποχή δεν προβλέπονταν η άσκηση του επαγγέλματος ταυτόχρονα με την συνταξιοδότηση. Παρά ταύτα ο ίδιος επέμεινε στην απόφαση του.
Δεν μπορούσα τότε να φαντασθώ ότι η συζήτηση που είχαμε στο ΤΣΑΥ θα καταγράφονταν ως ποίημα που θα περιλαμβάνονταν στο «Κατώφλι της ποίησης» και θα ήταν προσωπικά αφιερωμένο σε εμένα.
Ήρθε καιρός.
Είσαι τρελός; Θα βγεις στη σύνταξη;
Τώρα πού βρίσκεσαι στον κολοφώνα της δόξας σου,
που μπορείς να κονομήσεις χοντρά λεφτά,
που σε έχουν όλοι ανάγκη!
Και πώς θα ζήσεις Θεόδωρε;
Όπως δεν έζησα τόσα χρόνια, Τάσο.
Ουχί εν ταράχω αρπαχτής,
αλλά εν ειρήνη ζωής.
Ήρθε καιρός να αναστηθώ,
να πετάξω τον εγωισμό,
τη φτώχεια μου να θυμηθώ,
τον δρόμο της συνειδητής μοναξιάς μου να διαβώ.
Όπως τότε στης νιότης μας τον ανθό
που κάναμε όνειρα οι δυό.
Θυμάσαι; Πριν μας τα λεηλατήσουν.
Ο Θόδωρος στο σύντομο βιογραφικό του σημείωμα που επισυνάπτεται στην ποιητική συλλογή αναφέρεται ως «συνταξιούχος γιατρός και αγρότης ειδικού καθεστώτος, που ζεί στον πλανήτη Γή και δη στον ελλαδικό χώρο».
Παρά την χιουμορίστικη διάθεση που πάντα χαρακτήριζε τον Θόδωρο, η διατύπωση του βιογραφικού αποτελεί ακόμα ένα ποιητικό δείγμα που εντάσσεται στην πολυθεματική, λυρική και ρεαλιστική ποιητική του συλλογή.
Επισημαίνεται ότι η καλαίσθητη έκδοση «Στο κατώφλι της ποίησης» εμπλουτίζεται εικαστικά με σειρά συμπληρωματικών σκίτσων που φιλοτέχνησε ο Στράτος Κορτεσίδης ενώ το χαρακτηριστικό εξώφυλλο απετέλεσε δημιουργία της Γεωργίας Γιαννοπούλου και της Εύης Ζαμπογιάννη.
Ευχάριστη επί πλέον αίσθηση στον αναγνώστη προσφέρει και το ηχητικό cd με τα ποιήματα της συλλαγής, που συνοδεύει την έκδοση ως προσάρτημα αυτής.
Η ποιητική συλλογή «Στο κατώφλι της ποίησης», αποτελεί για κάθε αναγνώστη ένα διαρκές ερέθισμα κριτικού στοχασμού και γενικότερης φιλοσοφικής προσέγγισης των αναφερόμενων στα ποιήματα καταστάσεων, που επάξια καταλαμβάνει σημαντική θέση σε κάθε βιβλιοθήκη στην οποία περιλαμβάνεται.
Στον στοχαστή ποιητή Θόδωρο Ζαμπογιάννη εκφράζονται συγχαρητήρια για την γενικότερη πνευματική του δημιουργία και ευχές για συνέχιση της λογοτεχνικής του αναζήτησης και παραγωγής.
