Μυοσκελετική υγεία παιδιών και εφήβων - Σχολικό περιβάλλον - Εργονομία

Γράφει ο Χρήστος Γώγος

Ενόψει της 24η Ιανουαρίου ως Διεθνούς Ημέρας Εκπαίδευσης, θεωρούμε αναγκαία την αναφορά στο ζήτημα της μυοσκελετικής υγείας των παιδιών σχολικής ηλικίας και στην αναγκαιότητα της εργονομικής εκπαίδευσης δεδομένου ότι, ένα υγιές σχολικό περιβάλλον μπορεί να βελτιώσει άμεσα την υγεία των παιδιών και την αποτελεσματική μάθηση, συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη υγιών ενηλίκων ως παραγωγικών μελών της κοινωνίας.

Η μυοσκελετική υγεία των παιδιών και των εφήβων είναι, διεθνώς, στο προσκήνιο, δεδομένου ότι, ο επιπολασμός των μυοσκελετικών διαταραχών σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες ολοένα και αυξάνεται. Οι μυοσκελετικές διαταραχές των παιδιών αφορούν σε νοσήματα συγγενούς αιτιολογίας, ορθοπαιδικές διαταραχές και τραυματισμούς των βιολογικών δομών του μυοσκελετικού συστήματος. Καταστάσεις, που συχνά μπορούν να στερήσουν από τα παιδιά την φυσιολογική ανάπτυξη και την παιδική εμπειρία. Εκτός από τη σωματική και συναισθηματική επιβάρυνση των παιδιών και των οικογενειών τους, το οικονομικό βάρος που επιβάλλουν αυτές οι συνθήκες, στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, είναι τεράστιο.

Όπως συμβαίνει και στους ενήλικες, οι μυοσκελετικές διαταραχές των παιδιών επηρεάζουν τα οστά, τους μύες, τους συνδέσμους, τους τένοντες και τις αρθρώσεις. Ωστόσο, τα παιδιά και οι έφηβοι διαφέρουν από τους ενήλικες, καθώς αναπτύσσονται σωματικά, κοινωνικά και ψυχολογικά. Λόγω της φυσιολογίας και της βιομηχανικής της ανάπτυξης, τα παιδιά παρουσιάζουν ένα μοναδικό σύνολο προβλημάτων, τα οποία σχετίζονται με την ηλικία, παρόλο που η συμπτωματολογία (πόνος, οίδημα, δυσκαμψία, αδυναμία) είναι κοινή με αυτή των ενηλίκων.

Τα σύγχρονα, σχολικά συστήματα απαιτούν από τα παιδιά να υιοθετούν καθιστική θέση για παρατεταμένες χρονικές περιόδους, την ίδια στιγμή που η αυξανόμενη χρήση της τεχνολογίας, στην τάξη, αυξάνει τον αριθμό των ωρών που οι μαθητές κάθονται. Η κακή στάση του σώματος, η σωματική αδράνεια, το υπερβολικό βάρος ή ακόμη και η ασύμμετρη  επιβάρυνση με τη μεταφορά βαρέων, σχολικών τσαντών σε έναν ώμο ευθύνονται, πολύ συχνά, για τον πόνο στη ράχη, που αποτελεί ένα συνηθισμένο παράπονο των μαθητών.

Η στάση του σώματος είναι η θέση που υιοθετούμε, ενάντια στη βαρύτητα, στην όρθια στάση, στην καθιστή ή στην κεκλιμένη. Επιτυγχάνεται λόγω της συντονισμένης δράσης διαφόρων μυών, που συνεργάζονται για τη διατήρηση της σταθερότητας. Η σωστή στάση του σώματος είναι αυτή κατά την οποία, τα διαφορετικά τμήματα του σώματος (κεφαλή, θώρακας λεκάνη, κάτω άκρα) λειτουργούν αρμονικά προκειμένου να κινούμαστε με ελάχιστη προσπάθεια και καταπόνηση. Η κακή στάση του σώματος εκδηλώνεται ως μυοσκελετική στρέβλωση στη σπονδυλική στήλη και τη λεκάνη, στο σχολείο και στις καθημερινές δραστηριότητες και τα αίτιά της ποικίλουν (ψυχολογικά και συναισθηματικά προβλήματα, προβλήματα όρασης, παχυσαρκία, αδύναμο μυϊκό σύστημα κλπ).

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι η κακή στάση σχετίζεται με ακραίες θέσεις του σώματος, αλλά αυτό δεν ισχύει απαραίτητα. Περαιτέρω, λόγω της ποικιλίας των τύπων σωμάτων, τα πρότυπα στάσης δύναται να διαφέρουν από άτομο σε άτομο.

Για ορισμένα παιδιά και εφήβους, ο μυοσκελετικός πόνος έχει μικρή επίδραση, για άλλα όμως, ο αντίκτυπός του περιλαμβάνει την αναζήτηση φροντίδας, τη λήψη φαρμάκων, τη διακοπή του σχολείου, καθώς και την τροποποίηση της σωματικής και λειτουργικής δραστηριότητάς τους. Αυτά τα ζητήματα μπορεί να επιδεινωθούν από το εκπαιδευτικό περιβάλλον, λόγω ανεπαρκών ή ακατάλληλων σχολικών επίπλων και της μεταβαλλόμενης δομής της σχολικής ημέρας, που παρέχει λιγότερες ευκαιρίες κίνησης. Δεν θα ήταν υπερβολικό να λέγαμε ότι, τα επίπεδα πόνου στη ράχη έχουν συνέπειες για τη μελλοντική υγεία και ευκαιρίες των παιδιών για εργασία, καθώς τα παιδιά αναπτύσσονται (σωματικά, κοινωνικά και ψυχολογικά) από ευάλωτα βρέφη σε ενήλικες, έτοιμους για τον κόσμο της εργασίας. Ως εκ τούτου, η μυοσκελετική υγεία χρειάζεται μια συνεχή, συνεκτική προσέγγιση, λαμβάνοντας υπόψη τις αναδυόμενες ανάγκες. Η παιδική ηλικία είναι ένας εξαιρετικός χρόνος για μάθηση και διαμόρφωση υγιών συνηθειών. Ήδη από τη γέννηση, η νευροπλαστικότητα διασφαλίζει την ατομική διαμόρφωση και ανάπτυξη εγκεφάλων, σωμάτων καθώς και συμπεριφορών από τις εμπειρίες μας.

Τα υψηλά ποσοστά εμφάνισης μυοσκελετικού πόνου σε παιδιά και εφήβους, καθώς και η προγνωστική αξία του εφηβικού νωτιαίου πόνου για τον νωτιαίο πόνο σε ενήλικες, έχουν οδηγήσει στην επισήμανση, από την επιστημονική κοινότητα, της σπουδαιότητας των παρεμβάσεων για την προστασία της μυοσκελετικής υγείας, στο σχολείο. Ο μέσος μαθητής θα περάσει χιλιάδες ώρες μέσα στο σχολείο και θα εκτεθεί επιπλέον σε αυξανόμενη, ψηφιακή τεχνολογία και καθιστικές στάσεις στο σπίτι. Κατά τη διάρκεια αυτών των διαμορφωτικών ετών, η εκπαίδευση μπορεί να ενσωματώσει, επωφελώς, την ασφαλή χρήση της τεχνολογίας, τις υγιείς στάσεις και να εισαγάγει την εργονομία.

Η εργονομία είναι η επιστήμη της αντιστοίχισης της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης με το εγγύς περιβάλλον. Στοχεύει στην αύξηση της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας μειώνοντας την ενόχληση.

Η κατανόηση της εργονομίας στο σχολικό περιβάλλον μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή τραυματισμών, προσαρμόζοντας τα μέσα (π.χ. θρανία, καρέκλες, πάγκοι εργασίας, οθόνη υπολογιστή) στο μαθητή, δίνοντας έμφαση στη σωστή στάση σώματος για να μειώσει τον αντίκτυπο των επαναλαμβανόμενων κινήσεων ή της πιθανότητας μυικών διαστρεμμάτων και επιβάρυνσης των αρθρώσεων. Ανάλογη μέριμνα θα πρέπει να ληφθεί για τη θερμοκρασία, το φωτισμό, το θόρυβο και την ποιότητα του αέρα εντός των σχολικών αιθουσών. Ένας αναδυόμενος τομέας ιδιαίτερης σημασίας είναι αυτός της κατ’ οίκον μάθησης, καθώς ένα αυξανόμενο ποσό εκπαίδευσης είναι διαδικτυακό, λόγω του Covid-19, επομένως, το οικιακό, μαθησιακό περιβάλλον και οι εργονομικές παρεμβάσεις καθίστανται ολοένα και πιο σημαντικές.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της δημοτικής και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα οφέλη από την επίλυση τέτοιου είδους προβλημάτων, παράλληλα με τη σωματική δραστηριότητα, αυξάνουν τη μάθηση και τη μυοσκελετική υγεία. Η μυοσκελετική υγεία χρειάζεται μια συντονισμένη προσέγγιση της πορείας της ζωής, λαμβάνοντας υπόψη τις σωματικές, κοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών που αναπτύσσονται από τη γέννηση μέχρι να μπουν στην εργασία. Η σωματική δραστηριότητα και η κίνηση είναι απαραίτητες για την καλή μυοσκελετική υγεία, την οικοδόμηση της μυϊκής δύναμης, τη διατήρηση της ευελιξίας και τη βελτίωση της οστικής πυκνότητας, ενώ, μπορούν επίσης να βελτιώσουν τα μαθησιακά και εκπαιδευτικά αποτελέσματα.

Καθώς οι μυοσκελετικές διαταραχές σε παιδιά και εφήβους έχουν πολυπαραγοντική αιτιολογία, απαιτείται μια ευέλικτη, αλλά στοχοθετημένη, πολυδιάστατη προσέγγιση, η οποία θα περιλαμβάνει παρεμβάσεις, που προωθούν την υγιή ανάπτυξη των παιδιών, την εργονομία των μαθησιακών περιβαλλόντων και την υιοθέτηση ενός μοντέλου ενεργούς συμπεριφοράς με άσκηση και φυσική δραστηριότητα.

Χρήστος Γώγος

Φυσικοθεραπευτής MSc, υπ. Διδάκτωρ ΑΠΘ

Γ.Ν.Βέροιας