Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: Απειλές και προκλήσεις

Γράφει ο Θάνος Κάλλης

Η Ημέρα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Day) γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Δεκεμβρίου, ημέρα που η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου υιοθετήθηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών το 1948. Ο φετινός εορτασμός συμπίπτει με την 72η επέτειο της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, εγγράφου ορόσημου για τα ίσα και αναφαίρετα δικαιώματα όλων των ανθρώπων και την προστασία τους, με πυξίδα τις διαχρονικές αξίες της ελευθερίας,της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της δικαιοσύνης.

Σε ένα σύστημα όπου τα ανθρώπινα πλάσματα ως άτομα έχουν θεωρηθεί μάλλον αντικείμενα παρά υποκείμενα του διεθνούς δικαίου,είναι δύσκολο να δούμε πώς είναι δυνατόν να εφαρμοστεί σε όλο τον κόσμο ένα αποδεκτό πρότυπο διεθνούς δικαιοσύνης.Η Γη διαιρείται γεωγραφικά,πολιτικά,γλωσσικά,πολιτιστικά και νομικά.Η κυριαρχία προυποθέτει ότι τα συμφέροντα των εθνών-κρατών,συμπεριλαμβανομένης της προστασίας και του ελέγχου των πολιτών τους,δεν θα δέχονται παρεμβάσεις απο άλλα έθνη-κράτη ή διεθνείς οργανισμούς.Ακόμη και μια επιφανειακή ματιά στην υφήλιο αρκεί για να μας αποκαλύψει ότι τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα δεν γίνονται σεβαστά σε πολλές χώρες.

Ωστόσο,δεν πρέπει να ξεχνούμε οτι η ανθρωπότητα έκανε μεγάλα βήματα προόδου τους τελευταίους δυο αιώνες, με προεξάρχον παράδειγμα την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των Η.Π.Α. το 1776.Η Διακήρυξη έδινε έμφαση σε δυο θέματα: στα ατομικά δικαιώματα και στο δικαίωμα στην επανάσταση.Αυτές οι ιδέες καθώς υποστηρίχτηκαν απο τους Αμερικανούς και διαδόθηκαν διεθνώς,επηρέασαν ειδικά την Γαλλική επανάσταση και την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1789 και 1793).Τον δέκατο ένατο αιώνα τα ανθρώπινα δικαιώματα έγιναν κεντρικό ζήτημα με αφορμή την κατάργηση της δουλείας,όπου έγινε πράξη το 1833 πρώτα στην βρετανική αυτοκρατορία και έπειτα στον υπόλοιπο κόσμο.Τον περασμένο αιώνα,οι δυο Παγκόσμιοι Πόλεμοι,η τεράστια απώλεια ανθρώπινων ζωών και οι κραυγαλέες καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιώματων,που έλαβαν χώρα κατά την διάρκεια τους,ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω απο την ανάπτυξη των σύγχρονων εργαλείων για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Λίγο μετά την λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και με νωπές ακόμα τις μνήμες απο την ναζιστική θηριωδία εγκρίθηκε απο την Γ.Σ. του Ο.Η.Ε. η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Ο.Δ.Α.Δ.).Παρά το γεγονός ότι η ΟΔΑΔ ήταν ένα μη δεσμευτικό ψήφισμα θεωρείται πλέον από μεγάλη μερίδα διεθνολόγων και νομικών ότι έχει αποκτήσει την ισχύ του διεθνούς εθιμικού δικαίου που μπορεί να επικληθεί υπό κατάλληλες συνθήκες από τις εθνικές και άλλες δικαστικές αρχές. Η Οικουμενική Διακήρυξη υπογραμμίζει την άρρηκτη σχέση των θεμελιωδών ελευθεριών με την κοινωνική δικαιοσύνη, την ειρήνη και την ασφάλεια.Δεν ιεραρχεί τα δικαιώματα. Πιστεύει στην ισοτιμία των πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων, καθώς και στη μεταξύ τους αλληλεξάρτηση.

«Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώµατα. Είναι προικισµένοι µε λογική και συνείδηση και οφείλουν να συµπεριφέρονται µεταξύ τους µε πνεύµα αδελφοσύνης» γράφει το 1ο Άρθρο της Οικουµενικής Διακήρυξης του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώµατα.Δυστυχώς, το άρθρο τηρείται σε ελάχιστες περιπτώσεις. Η ισότητα αποτελεί εξαίρεση και θυσιάζεται στον βωµό οικονοµικών και πολιτικών συµφερόντων. Όλες οι αιτίες που οδήγησαν στη σύνταξη της Οικουµενικής Διακήρυξης το 1948 βρίσκονται ακόµη εδώ. Η φτώχεια, η πείνα, οι πόλεµοι, ο ρατσισµός, η εκµετάλλευση των πιο αδύναµων, η καταπάτηση βασικών δικαιωµάτων παίρνουν καθηµερινά σάρκα και οστά είτε στην καθηµερινότητα του καθενός είτε σε διεθνές επίπεδο.

Στον κόσμο,βλέπουμε καθημερινά αυταρχικές κυβερνήσεις -πολλές φορές με δημοκρατικό μανδύα- να ελέγχουν και να κατευθύνουν με έμμεσο ή άμεσο τρόπο όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής σε δημόσιο αλλά και ιδιωτικό επίπεδο.Ασκούν ασφυκτικό έλεγχο στον λαό,στην εκκλησία,στα εργατικά συνδικάτα.Διατηρούν την εξουσία τους,βασιζόμενες στην προπαγάνδα και στην παραπληροφόρηση και περιφρονούν θεμελιώδη δικαιώματα του ατόμου.Χαρακτηριστικό παράδειγμα,το καθεστώς που έχει εγκαθιδρύσει στην γειτονική χώρα ο ισλαμοφασίστας Ερντογάν,ο οποίος ρίχνει στην φυλακή όποιον διαφωνεί μαζί του.

Στην εποχή του κορονοϊού,παρατηρούμε έντονη οπισθοδρόμηση στα ανθρώπινα δικαιώματα και στην δημοκρατία και φαίνεται η λογική απο ένα σημείο και μετά,να έχει χαθεί.Δεν μπορεί η λογοκρισία,οι διακρίσεις,η αυθαίρετη κράτηση και οι παραβιάσεις δικαιωμάτων να έχουν θέση στην καταπολέμηση της πανδημίας.Οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εμποδίζουν,αντι να διευκολύνουν την αντιμετώπιση των καταστάσεων δημόσιας υγείας και υποβαθμίζουν την αποτελεσματικότητα τους.Η ελεύθερη κυκλοφορία,η ελευθερία έκφρασης και άλλα κοινωνικοοικονομικά δικαιώματα διακυβεύονται κατά την διάρκεια της πανδημίας.Είναι προφανές ότι αντιμετωπίζουμε πρωτόγνωρες καταστάσεις και κινδυνεύει η ζωή και η υγεία μας,αλλά οι περιορισμοί των δικαιωμάτων μας πρέπει να πληρούν τις αρχές της αναγκαιότητας,της αναλογικότητας και της νομιμότητας.Δεν είναι δυνατόν,να πύροβολούμε τα σπουργίτια με κανόνια.

Εν κατακλείδι,τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν όχι μόνο αναπόσπαστο θεμέλιο της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και συστατικό στοιχείο κάθε δημοκρατικής έννομης τάξης. Είναι αναπαλλοτρίωτα θεμελιώδη δικαιώματα που κάθε άτομο δικαιούται απο την στιγμή της γέννησης του. Είναι τα δικαιώματα που έχει ο καθένας εγγενώς ως άνθρωπος, ανεξάρτητα από τη φυλή ,το φύλο,την θρησκεία, την κοινωνική προέλευση ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό. Σε αυτά εδράζεται το κράτος δικαίου-συνταγματικό κράτος και από αυτά απορρέουν οι δημοκρατικές αξίες κάθε ευνομούμενης πολιτείας, της οποίας πρωταρχική υποχρέωση είναι ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου.

Θάνος Κάλλης

Δικηγόρος-Ιστορικός