Καστοριά: Το αρχαίο Κέλετρον, η βυζαντινή Διοκλητιανούπολη

Του Νίκου Τσιαμούρα

Στη μακραίωνη ιστορία της η Καστοριά γνώρισε πολιορκίες και κατακτήσεις από διάφορους επιδρομείς Βούλγαρους, Νορμανδούς και Τούρκους. Διατήρησε όμως μέχρι και σήμερα ένα σημαντικό αριθμό βυζαντινών εκκλησιών, κειμηλίων και αρχοντικών.

Φύγαμε από την Βέροια για μια μικρή απόδραση στην πόλη της Καστοριάς και των περιχώρων της. Διαδρομή Βέροια – Κοζάνη – Σιάτιστα - Δισπηλιό _Kαστοριά . Φθάσαμε στα περίχωρα της Καστοριάς θαυμάζουμε από μακριά, την πόλη και την λίμνη της.

Πρώτη στάση και ξενάγηση στο Δισπηλιό στον λημναίο οικισμό. Ο προϊστορικός οικισμός βρίσκεται στη θέση ‘’ νησί’’ και ανακαλύφθηκε τυχαία το 1932 όταν η στάθμη της λίμνης κατέβηκε. Βρέθηκαν νεολιθικά ευρήματα τα οποία ανακαλύπτουν ένα εκτεταμένο λιμναίο οικισμό της Μέσης και νεότερης Νεολιθικής εποχής. Είναι ένας από τους αρχαιότερους λιμναίους οικισμούς και τοποθετείται γύρω στο 5500 π. Χ. Υπολογίζεται ότι ζούσαν τρεις χιλιάδες άτομα. Είχαν οργάνωση και πειθαρχία, μάζευαν την τροφή τους εξέτρεφαν κατοικίδια ψάρευαν και κατασκεύαζαν εργαλεία και είδη καθημερινής χρήσης. Παράλληλα γνώριζαν μουσική και γραφή. Ανάμεσα στα αρχαιολογικά ευρήματα βρέθηκε ξύλινη πινακίδα με την αρχαιότερη γραφή στον κόσμο και με βεβαιότητα χρονολογείται στο 5260 π. Χ. και αποτελεί μια πρώιμη μορφή γραπτού λόγου.

Συνεχίζουμε για την πόλη της Καστοριάς. Μέσα από την δροσιά της λίμνης ξεπροβάλλει η πόλη ντυμένη με το Ανοιξιάτικο φόρεμα της. Kτισμένη αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 703 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας ανάμεσα στα βουνά Βίτσι και Γράμμο απλώνεται μπρος τα μάτια μας με ολοζώντανη ιστορία.

Γνώρισε πολιορκίες και κατακτήσεις στην μακραίωνη ιστορία της εδώ και 2000 χρόνια όμως μέχρι και σήμερα διατήρησε ένα σημαντικό αριθμό βυζαντινών εκκλησιών, κειμηλίων και αρχοντικών. Το όνομα της πόλης έχει συνδεθεί με τον Κάστορα, καθώς στην τοπική μυθολογία αναφέρεται πως κτίσθηκε το 840 π Χ. από τον Κάστορα αδελφό του Πολυδεύκη, μετά από χρησμό που έλαβε από το Μαντείο των Δελφών.

Η Καστοριά είναι κτισμένη στη θέση της αρχαίας πόλης Κέλετρον που μνημονεύεται από τον Ρωμαίο ιστορικό Τίτο Λίβιο. Σε γειτονική περιοχή σύμφωνα με τον βυζαντινό ιστορικό Προκόπιο βρισκόταν η Θεσσαλική πόλη Διοκλητιανούπολη. Δυόμισι αιώνες μετά την ίδρυση της η πόλη μεταφέρθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό ( 527 -515 ) σε ισχυρή θέση στην λίμνη, την οποία λίμνη ονομάζει για πρώτη φορά Καστοριά.

Κατά άλλες εκδοχές η ονομασία της πόλης προήλθε από τους κάστορες που ενδημούσαν για αιώνες στην πόλη.

Γνώρισε παροδικούς κατακτητές, Βούλγαροι και Σταυροφόροι, Σέρβοι και Αλβανοί μέχρι και την μακρόχρονη κατάληψη της από τους Τούρκους το 1383. Έμεινε στην κατοχή τους για πέντε περίπου αιώνες. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας η περιοχή της Καστοριάς αναδείχθηκε σε κέντρο ελληνισμού διατηρώντας την εθνική συνείδηση τη γλώσσα τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα. Έδωσε βροντερό παρών στον μακεδονικό αγώνα το 1904. Απελευθερώθηκε στις 14 Νοεμβρίου του 1912 από τον ελληνικό στρατό. Υπέφερε στην γερμανική κατοχή και στον εμφύλιο.

Η πόλη κτισμένη αμφιθεατρικά γύρω από την λίμνη μας υποδέχεται ήρεμη και ήσυχη. Αξιοθέατα μέσα στην πόλη Καστοριάς και της γύρω περιοχής είναι, το μουσείο Μακεδονικού αγώνα. Το μουσείο ενδυματολογίας στο αρχοντικό των αδελφών Εμμανουήλ. Τα υφάσματα και τα κοσμήματα τονίζουν την κοινωνική τάξη όσο και τις επαφές των μέσων του εμπορίου που είχαν οι ντόπιοι με την Ευρώπη. Υπάρχουν εκθέματα από συλλογή κοσμημάτων και νομισμάτων και μεγάλη ποικιλία στολών που οι Καστοριανοί χρησιμοποιούσαν σε απλές και επίσημες στιγμές της ζωής τους.

Το μοναστήρι της Παναγίας της Μαυρώτισσας κτίσθηκε από τον στρατηγό Γεώργιο Παλαιολόγο σε ανάμνηση της νίκης κατά των Νορμανδών το 1083μ.Χ. Ταυτίζεται με την χρυσή περίοδο της καστοριανής γουνοποιίας.

Το σπήλαιο του δράκου βρίσκεται λίγο πριν την μονή Παναγίας Μαυρώτισσας. Στο σπήλαιο υπάρχουν 7 υπόγειες λίμνες 10 αίθουσες και 5 διάδρομοι – σήραγγες. Εντοπίσθηκαν οστά της σπηλαίας άρκτου ή αρκούδας των σπηλαίων, έζησε πριν 10 χιλιάδες χρόνια. Υπολογίζεται ότι το βάρος των αρσενικών ζώων έφτανε τα 400 -500 κιλά και των θηλυκών 200- 250 κιλά.

Το απολιθωμένο δάσος, τα απολιθώματα ορίζουν την περιοχή από τα γύρω βουνά και τις οροσειρές ως παραθαλάσσια πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια. Βρέθηκαν κορμοί δένδρων, φοινίκων και άλλα τροπικά είδη, διάφοροι θαλάσσιοι οργανισμοί όπως μύδια, αστερίες κοχύλια.

Το μουσείο κέρινων ομοιωμάτων στο Μαυροχώρι της Καστοριάς. Το χωριό βρίσκεται στην ανατολική ακτή της λίμνης Ορεστιάδας. Υπάρχει ήδη από το 1380 μ. Χ.
Ο Νεολιθικός οικισμός Αυγής. Στις ανασκαφές του 2002 βρέθηκαν αγγεία, πολύχρωμα δοχεία, γεωργικά εργαλεία και εργαλειακός εξοπλισμός. Η βόλτα στην παραλιακή οδό δίπλα στην λίμνη Ορεστιάδας όπως λέγεται μας αποζημιώνει. Είναι η ενδέκατη λίμνη σε μέγεθος στην Ελλάδα, έχει βάθος 8 - 12 μέτρων φιλοξενεί περισσότερα από 200 είδη πουλιών και αρκετά είδη ψαριών.

Το μεσημέρι μας βρίσκει στην ταβέρνα Το απομεσήμερο πέρασε ευχάριστα με ζωντανή μουσική χορό και τραγούδια. Επτά η ώρα απόγευμα και η επίσκεψη στο μοναστήρι της Παναγίας Μαυρώτισσας μας απαλύνει την ψυχή μας. Ανάψαμε ένα κερί στην χάρη της θαυμάσαμε το καταπράσινο τοπίο και πήραμε το δρόμο της επιστροφής.

Μια ημέρα με εικόνες και χρώματα με ιστορία και μυθολογία με γεύσεις και μουσικά ακούσματα πήρε τέλος με επιτυχία.