Η θέση της Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σήμερα

Του Δημήτρη Μούρνου

Έχει πια καθιερωθεί, μέτρο των πολιτικών συζητήσεων και των αποφάσεων να είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, το ευρωπαϊκό κεκτημένο όπως λέμε. Έτσι η δική μας παρέμβαση θα κινηθεί στη βάση της παράλληλης αναφοράς σε Ευρώπη και Ελλάδα.

Αποτελεί γενική διαπίστωση ότι στο χώρο της Αυτοδιοίκησης Α΄και Β΄Βαθμού, παρουσιάζουμε:

• Την πιο άδικη και αντιδημοκρατική αντιπροσώπευση, λόγω εκλογικού συστήματος.
• Τους πιο χαμηλούς οικονομικούς πόρους, αυτοτελείς και κεντρικούς.
• Τις λιγότερες ουσιαστικές αρμοδιότητες,

σε σύγκριση με τις χώρες της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης όπου παρατηρείται, εδώ και πολλά χρόνια, μια ισχυρή αυτοδιοικητική τάση, με συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που σκοπό έχουν την ενίσχυση της αποκέντρωσης και της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Το εκλογικό σύστημα:

Η απλή αναλογική λειτουργεί σε πολλά Ευρωπαϊκά Κράτη χωρίς προβλήματα. Όπως προκύπτει από τη σχετική μελέτη του ΙΤΑ, η εκλογή της τοπικής αυτοδιοίκησης γίνεται στις περισσότερες χώρες της ΄Ενωσης με αναλογικό σύστημα και σε κάποιες άλλες με μικτό. Διαφοροποιείται επίσης ο τρόπος εκλογής του Δημάρχου και Περιφερειάρχη, άμεσος ή έμμεσος.

Η σημερινή ελληνική πραγματικότητα προσδιορίζεται από την παρουσία ενός παντοδύναμου Δημάρχου ή Περιφερειάρχη, που στηρίζεται από μια υπερτροφική και δυσανάλογη πλειοψηφία. Αυτή η παντοδυναμία τον καθιστά συχνά ανεξέλεγκτο και αλαζόνα.

Και όλα αυτά με Δημάρχους ή Περιφερειάρχες, που μπορεί να έλαβαν την πρώτη Κυριακή μόλις το 20% ή και το 30% των ψήφων και εκλέχτηκαν τη δεύτερη Κυριακή με μια οριακή πλειοψηφία. Παρουσιάζονται όμως με τα 3/5 ή και περισσότερο των μελών του Συμβουλίου. Ενώ οι άλλες παρατάξεις που αθροιστικά έλαβαν το 70% ή το 80% των ψήφων να αντιπροσωπεύονται με το 2/5 ή και λιγότερο των συμβούλων.

Έτσι όμως φαλκιδεύεται η ισοδυναμία της ψήφου και η αναλογική αντιπροσώπευση που αποτελούν δημοκρατικά κεκτημένα.

Παράλληλοι μονόλογοι γίνονται σε πολλά συμβούλια, κανένας δεν ακούει κανέναν. Οχυρωμένοι πίσω από αυτή την συντριπτική πλειοψηφία, οι Δήμαρχοι και οι Περιφερειάρχες παίρνουν αποφάσεις προκαθορισμένες, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις   προτάσεις και παρατηρήσεις της αντιπολίτευσης.

Αποτελούν κινδυνολογία και δραματοποίηση οι απόψεις των υπέρμαχων του πλειοψηφικού συστήματος, για “αδυναμία διοίκησης, συναλλαγές, αδύναμο δήμαρχο, κατακερματισμό δυνάμεων κλπ.”. Φαινόμενα παρόμοια έχουμε και σήμερα.

Ένα αναλογικό σύστημα κατά την άποψή μας, θα επιτρέψει τη συμμετοχή περισσότερων πολιτικών δυνάμεων και απόψεων στη σύνθεση του συμβουλίου, στη διαμόρφωση και λήψη των αποφάσεων.

Σε μια κοινωνία με πολίτες αλλοτριωμένους και εγωκεντρικούς, η καθιέρωση της απλής αναλογικής ίσως αποτελέσει τη βάση, να ξαναβρούμε τη συλλογικότητα, τη συναίνεση για τους βασικούς στόχους.

Πρέπει να εγκαταλείψουμε μύθους και στρεβλώσεις, που έχουν αφετηρία μια επαγγελματική αντίληψη της πολιτικής, που καθηλώνουν τη χώρα. Απαιτείται μια υπέρβαση   του ατομικού για να αλλάξουν όλα.

Αρμοδιότητες και οικονομικοί πόροι:

Είναι το άλλο μεγάλο κεφάλαιο των προβλημάτων της αυτοδιοίκησης. Δεν θα έλεγε κανείς ότι οι προτάσεις και οι προβλέψεις, του σχεδίου Νόμου που συζητάμε, ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις δυνατότητες της αυτοδιοίκησης και ότι δρομολογούν μια πορεία στα ευρωπαϊκά πρότυπα. Το νομοσχέδιο επιδιώκει διορθωτικές αλλαγές. Περαιτέρω βελτιώσεις θα μπορούσαν να προκύψουν από μία καλόπιστη διαβούλευση και πρέπει να δοθεί εύλογος χρόνος για αυτή.

Από στοιχεία που προέρχονται από την Επιτροπή Περιφερειών της Ε.Ε. και την ΄Ενωση Δήμων και Περιφερειών, οι πόροι της Ελληνικής Αυτοδιοίκησης είναι ιδιαίτερα χαμηλοί. Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία, ο μέσος ευρωπαϊκός όρος συνολικών εσόδων στο επί τοις εκατό του ΑΕΠ είναι 16,5%. Στον σχετικό πίνακα η Ελλάδα βρίσκεται στην προτελευταία θέση με 3%.

Η σχέση των εσόδων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με το ΑΕΠ είναι ένας διεθνής δείκτης της συγκέντρωσης ή αποκέντρωσης ενός Κράτους.

Όλα αυτά δείχνουν ότι η Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα έχει να κάνει, πολύ δρόμο για την ολοκλήρωσή της στα Ευρωπαϊκά πρότυπα. Χρειάζονται γενναίες αποφάσεις από το κεντρικό κράτος για την αναβάθμιση του θεσμού.

Αλλά η επιδίωξη ενός ολιστικού στόχου δεν πρέπει να μας κάνει αντίθετους σε αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που αποτελούν βήμα προς τα εμπρός και εμείς αποδεχόμαστε τα όποια θετικά έχει αυτή η πρόταση νόμου και επιμένουμε στη συνέχιση του διαλόγου για περαιτέρω βελτίωση.

Μία τελευταία παρατήρηση. Στη διάρκεια των τελευταίων 20 χρόνων έγιναν τρεις μεταρρυθμίσεις στο χώρο της αυτοδιοίκησης. Ο Καποδίστριας, ο Καλλικράτης και επίκειται και ο Κλεισθένης Ι. Από δυνάμεις πάντα του προοδευτικού χώρου. Και τις τρεις φορές οι συντηρητικές δυνάμεις αντιδρούσαν έντονα στις προτεινόμενες αλλαγές, κινδυνολογούσαν με τα ίδια επιχειρήματα όπως και σήμερα. Όταν οι θεσμοί καθιερώθηκαν τους υπηρέτησαν και σήμερα τους υπερασπίζονται. Το απογοητευτικό είναι ότι αυτή τη φορά συντάσσονται αντίθετες και δυνάμεις που καθιέρωσαν και στήριξαν τις προηγούμενες μεταρρυθμίσεις.

Η αλήθεια είναι ότι πάντα οι αλλαγές γεννούν αμφιβολίες, φόβους και αντιδράσεις για διατήρηση των κεκτημένων. Είναι όμως αναγκαίες, γιατί έτσι μπορούμε να προχωρούμε μπροστά.