Πρώτη φάση: Άραγε οι αριθμοί και τα μαθηματικά κάνουν λάθος;

Αντί να διαμαρτυρόμαστε και να μεμψιμοιρούμε, θα
μπορούσαμε να δοκιμάζουμε ριζικά, να θέτουμε ερωτήματα.
Κ. Αξελός

Γράφει ο Κώστας Καραγιάννης

Η αναγκαία συνθήκη είναι και ικανή;

Η Ελλάδα νικά τον κορονοϊό, όπως και η Κύπρος, όπως και το σύνολο των χωρών της Βαλκανικής (Μάλιστα η Σλοβενία είναι η πρώτη που ανακήρυξε προχθές, 15 Μαΐου, το τέλος της πανδημίας στην επικράτειά της.) όπως και η Κάτω Ιταλία και Σικελία! Ένας απλός πολίτης σκέφτεται πως νίκη σε αυτή την περίπτωση σημαίνει, πως ξεπερνάς την πανδημία σχετικά ανώδυνα, δηλαδή με το μικρότερο δυνατό κόστος σε ανθρώπινες ζωές και περιορίζεις τη διάδοσή του ιού κοντά στο μηδέν (επί το επιστημονικό με «R-naught» ή R0<0,5).

Ουσιαστικά, όπως μας λένε οι γιατροί, δεν υπάρχουν ακόμα φάρμακα για την άμεση, ούτε εμβόλια για τη μακροπρόθεσμή θεραπεία από τον κορονοϊό. Μένει ως, ΑΝΑΓΚΑΙΑ συνθήκη που λέμε στα μαθηματικά, για την αντιμετώπιση του -επιλέχτηκε από το σύνολο σχεδόν των κυβερνήσεων του κόσμου, πλην Λακεδαιμονίων- η καραντίνα ή το «lockdown» όπως ονομάστηκε, με διάφορες παραλλαγές και με τις γνωστές και άγνωστες παρενέργειες (ανεργία στις ΗΠΑ- και όχι μόνο- πάνω από 20%, χιλιάδες τόνοι προϊόντων σαπίζουν και θάβονται, κάμερες στα σχολεία, αλλά και μείωση της εγκληματικότητας στην Ιταλία κατά 90% κλπ). Ωστόσο, αυτή δεν αποδείχτηκε και ΙΚΑΝΗ συνθήκη για το σύνολο των χωρών του κόσμου, όπως για τις αναπτυγμένες, δηλαδή δεν αποδείχτηκε αρκετή, έτσι ώστε, να πούνε πως πέρασαν με ικανοποιητικό τρόπο τη δοκιμασία της 1ης φάσης της πανδημίας. Αυτό, γιατί το φαινόμενο καθορίζεται, όπως εμείς διαβάζουμε τα στοιχεία, από περισσότερους του ενός παράγοντες. Γι αυτό κυρίως βλέπουμε και μια μεγάλη απόκλιση μεταξύ χωρών που πήραν ταυτόχρονα ή με ελάχιστη διαφορά τα ίδια μέτρα. 

Έτσι, όσοι παρακολουθούν την εξέλιξη της πανδημίας, τους αριθμούς και τους χαρακτηριστικούς πίνακες και προσπαθούν να τους ερμηνεύσουν χωρίς προκαταλήψεις και σκοπιμότητες άσχετες με την επιστήμη, έχει διαμορφωθεί η εξής εικόνα:

Η ομάδα των πλέον αναπτυγμένων χωρών, με Ηνωμένες Πολιτείες , Γερμανία , Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία , Ιταλία (που ανήκουν και στους G7), Ρωσία, Ισπανία κλπ να ποζάρει -με μεγάλη μάλιστα διαφορά- στις πρώτες θέσεις κρουσμάτων σε απόλυτους αριθμούς (κατά την ταπεινή μας γνώμη, μπορούσαν να περιορίσουν σε κάποιο βαθμό το φαινόμενο -κάποιες το κατάφεραν ενώ άλλες με «υπεροψίαν και μέθην» ξέφυγαν κατά πολύ- αλλά όπως έδειξε η ίδια η ζωή σε καμία περίπτωση να το αποφύγουν. Πληρώνουν μάλλον τα επίχειρα της μεγάλης και άναρχης κατά βάση ανάπτυξης, κυρίως των πόλεων τους, που ρυθμίζει η ανεξέλεγκτη αναζήτηση κέρδους και προσωπικού οφέλους, όπως και οι απελευθερωμένες αγορές μέσα στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης. Δεν θα ήταν υπερβολικό να είχε ονομαστεί ιός που χτυπάει σε προτεραιότητα, τις υπεραναπτυγμένες περιοχές και χώρες.) 

Υπάρχει και η άλλη ομάδα, των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών (με ελάχιστες και πάλι εξαιρέσεις) στην οποία ομάδα εντάσσεται και η χώρα μας, με πολύ μικρότερους αριθμούς κρουσμάτων-θυμάτων. Αν το εξειδικεύσουμε ακόμα περισσότερο είναι λογικό να τη δούμε είτε μέσα από την οικογένεια των Βαλκανίων (Ρουμανία 31η, Σερβία 43η , Ελλάδα 62η , Κροατία 64η , Βοσνία 73η , Βουλγαρία 81η, Αλβανία 92η, κλπ) είτε από τη θέση που κατέχει στους πίνακες που καθημερινά δημοσιεύονται (Βλέπω αυτούς του: New York Times στις αρχές Μαΐου : Καζακστάν 59η, Ουγγαρία 61η, Ελλάδα 62η , Κροατία 64η κλπ) Με την προϋπόθεση βέβαια πως οι αριθμοί, έστω κατά προσέγγιση, είναι πραγματικοί.

Τυχαίο για την πατρίδα μας ή το γεγονός έχει μια ξεχωριστή σημασία; Ακόμα και σε έργα λογοτεχνικά ή κινηματογραφικά, πόσο μάλλον στα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα, δεν νοιώθει κανείς δυσφορία, όταν αυτά ακολουθούν ένα σύνθετο, επινοητικό μεν αλλά λογικό σχέδιο. Το τυχαίο και παράδοξο, χωρίς ειρμό και εύλογη αιτία, αποτελεί ίδιον των χαμηλής ποιότητας έργων. Η καθαρή λοιπόν, η άδολη, η φυσική σκέψη, μας οδηγεί να συσχετίσουμε τους αριθμούς και να καταλήξουμε σε συμπεράσματα που ερμηνεύουν πειστικά την πραγματικότητα και όχι σε τέτοια που δημιουργούν μια θολή ή ψευδή εικόνα (είτε από αβλεψία είτε από παρόρμηση είτε από πρόθεση). 

Η εις άτοπον απαγωγή

Ας κάνουμε λοιπόν μια υπόθεση εργασίας προς περαιτέρω διερεύνηση του φαινομένου: Έστω, ότι ο συνολικός αριθμός των κρουσμάτων κατά πρώτον και των θυμάτων κατά δεύτερον, μέχρι και πριν λίγες ημέρες (8/5/2020) καθορίστηκε αποκλειστικά και μόνον από τα μέτρα που πήρε η κάθε χώρα προκειμένου να αποτρέψει την πανδημία. 

Συμπέρασμα: Οι λοιμωξιολόγοι ΗΠΑ, Ιταλίας, Ισπανίας, Γερμανίας, Βρετανίας, Γαλλίας και όλων εν γένει των αναπτυγμένων χωρών, καθηγητές φημισμένων πανεπιστημιακών κέντρων, που πρότειναν μέτρα είναι ανεπαρκείς. Οι αντίστοιχοι ηγέτες τους που πήραν τις αποφάσεις είναι ανίκανοι (για κάποιους από αυτούς θα το δεχόμασταν ευχαρίστως και πολύ πριν την εμφάνιση του κορονοϊού, διότι αποτελούν δημιουργήματα ισχυρών του χρήματος και των ΜΜΕ και όχι της ελεύθερης και ανόθευτης βούλησης των λαών, αλλά αυτό είναι άλλης τάξης ζήτημα). Οι λοιμωξιολόγοι Ελλάδας, Σλοβενίας, Κροατίας, Σερβίας, Βουλγαρίας, Αλβανίας κλπ είναι επαρκείς (ίσως και άξιοι για βραβείο Νόμπελ!) και οι αντίστοιχοι ηγέτες τους (δεν έχουμε κάποιο βάσιμο λόγο να πούμε πως ισχύει γι αυτούς κάτι διαφορετικό από ότι για τους προηγούμενους ) ικανοί και αποφασιστικοί. Φαντάζει παράλογο αν όχι αστείο! Όπερ άτοπο, θα λέγαμε στα μαθηματικά. Με τη μέθοδο της, εις άτοπον απαγωγής, για όσους την έχουν διδαχθεί και δεν την έχουν ξεχάσει, αποδεικνύεται πως η παραπάνω υπόθεση σαφώς και δεν ισχύει.

Μονοπαραγοντική ή Πολυπαραγοντική η συνάρτηση;

Που καταλήγουμε λοιπόν; Στο ότι το φαινόμενο της εξάπλωσης του κορονοϊού εξαρτάται από περισσότερους του ενός παράγοντες που μας τους αποκαλύπτουν σταθερά, με επαγωγική στατιστική και μαθηματικά μοντέλα, με σχετική λεπτομέρεια οι περί της στατιστικής επαΐοντες.

Σημείωσα όλη αυτή την περίοδο ορισμένους από αυτούς τους παράγοντες που έχουν επίσημα αναφερθεί: Τα μέτρα, το πότε των μέτρων, την υψηλή θερμοκρασία και χαμηλή υγρασία (όλα αρνητικά στη διάδοση), την πληθυσμιακή πυκνότητα, την ένταση στον συγχρωτισμό του πληθυσμού, την κίνηση των αεροδρομίων, σταθμών, γηπέδων κλπ την επίμαχη περίοδο, τον αριθμό γηροκομείων της κάθε χώρας, το ποσοστό απροστάτευτων πολιτών (όλα θετικά στη διάδοση), το συγκυριακό κλπ.

Ενδεικτικά να αναφέρουμε: Το Βέλγιο με τα ίδια μέτρα, πιο πριν από εμάς, αλλά με πενιχρά αποτελέσματα (50 φορές περισσότερα θύματα). Διαθέτουμε 130 επιχειρήσεις με προσωπικό μεγαλύτερο των 250 εργαζομένων, το Βέλγιο 316 και η Ιταλία 1335, η πυκνότητα του πληθυσμού στη χώρα μας είναι 82 κάτοικοι/km2 ενώ στο Βέλγιο 377 κάτοικοι/km2 (ο κυβερνήτης της Νέας Υόρκης, χαρακτήρισε την πυκνότητα της Νέας Υόρκης ως υπεύθυνη για τα βάσανα της), η μέση ετήσια θερμοκρασία στην Ελλάδα 15.40 °C στο Βέλγιο 9.55 °C, για γηροκομεία: στο Βέλγιο το 51% των θανάτων και στις ΗΠΑ το 1/3 κλπ.

Σε μαθηματική γλώσσα, σε αδρές γραμμές, θα μπορούσαμε να πούμε, ο συνολικός αριθμό των κρουσμάτων Κ (εξαρτημένη μεταβλητή). Θα μπορούσε να αποδοθεί ποσοτικά, από μια πολυπαραγοντική συνάρτηση ενός αριθμού ν ανεξαρτήτων μεταβλητών Χ1, Χ2 ,…, Χν δηλαδή μετρήσιμων εκφράσεων κάποιων χαρακτηριστικών και συμπεριφορών του πληθυσμού (όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω) με μια ισχυρή συσχέτιση με το Κ . Και, αντίστοιχων παραμέτρων α1,α2,…,αν αρνητικής ή θετικής τιμής. (Ο αριθμός των θυμάτων θα μπορούσε να δοθεί από μιας παρόμοιας μορφής συνάρτηση με διαφορετικές βέβαια μεταβλητές και παραμέτρους, κλπ.)

Τελικά, η Ελλάδα, «Τα Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες, το κόκκινο χώμα και οι ασπάλαθοι», για το Σεφέρη, «Μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι» για τον Ελύτη, νικάει μέχρι σήμερα τον κορονοϊό, μαζί με την Κύπρο και τις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες, για όλους τους παραπάνω λόγους και για άλλους που θα μας αποκαλύψουν οι ειδικοί της τέχνης που προσφέρει γνώση από τα δεδομένα. Η φορτική, ενορχηστρωμένη και κατευθυνόμενη επιλογή ΜΜΕ να δημιουργήσουν τις δικές τους εντυπώσεις αντίκειται στη φιλτάτη και άτεγκτη αλήθεια των αριθμών. «Τα στοιχεία είναι πιο σημαντικά από το να παίζεις με την πολιτική» είπε προχθές ένας ειδικός από την Ταϊβάν.

Δυστυχώς ορισμένοι δημιουργούν την αίσθηση ότι οφείλουμε τις ζωές μας σε τρεις ανθρώπους, έναν λοιμωξιολόγο, έναν πρωθυπουργό και έναν υπουργό (με ελάχιστες παραλλαγές, τα ίδια ισχυρίζονται σε όλες τις Βαλκανικές χώρες οι ομόλογοι των καθ’ ημάς! * ) που ακόμα και αν έχουν πράξει στο ακέραιο το καθήκον τους, αν δεν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις και οι συγκυρίες που αναφέρθηκαν η ιστορία θα είχε «λυπημένο τέλος». Η μονοδιάστατη παρουσίαση, συνιστά λάθος ή καλύτερα αμάρτημα καθοσιώσεως που αποτελεί και τη βάση: Να εμφανίζονται επιστήμονες ως σωτήρες, προϊόντος δε του χρόνου να αλληθωρίζουν προς την πολιτική. Πολιτικοί να προσπαθούν να μετατρέψουν τα επιστημονικά σε πολιτικά ζητήματα προκειμένου να κερδίσουν πόντους στο δικό τους πεδίο και, να δυσκολευόμαστε πλέον να διακρίνουμε ποιοι είναι ποιοι, όπως θα έλεγε ο Όργουελ. Με βάση απατηλές εντυπώσεις, φοβόμαστε την προώθηση ενός πολιτικού σχεδίου που θα εμπεριέχει, σε μεγαλύτερες μάλιστα δόσεις, όλα όσα μας στοιχειώνουν αυτή την περίοδο της πανδημίας όπως: Η νεοφιλελεύθερη λογική για το δημόσιο σύστημα υγείας που προβλέπει τη σημαντική του συρρίκνωση. Οι απαράδεκτες ανισότητες των αρχών του 21ουαιώνα και τα χρέη των κρατών με την απειλή της έτι περαιτέρω εκτόξευσης τους. Η έλλειψη ετοιμότητας για την αποτροπή μαζικών πλανητικών απειλών (πυρηνικά και βιολογικά όπλα, περιβαλλοντικά προβλήματα) της ζωής και του πολιτισμού μας. Γενικότερα η υποτίμηση του γεγονότος πως εμείς οι άνθρωποι, αποτελούμε μέρος της φύσης και πως βρισκόμαστε διαρκώς σε μια δυναμική ισορροπία μαζί της από τη διατήρηση της οποίας εξαρτάται τελικά η ίδια η επιβίωση μας. 

Επειδή όμως, «Ουδέν κακόν αμιγές καλού», ας κλείσουμε με ό,τι αισιόδοξο της αναπάντεχης αυτής τραγωδίας. Όλος αυτός ο αυτοέπαινος περί της συμπεριφοράς μας ως λαού, όλη η ψευδαίσθηση του αντικατοπτρισμού που βιώνουμε, να μας κάνει να την πιστέψουμε κιόλας. Και, να μετατραπεί τελικά στο αντίθετό της, δηλαδή, σε μια πιο ορθολογική και συνειδητή στάση ως πολιτών, με υψηλή την αίσθηση κοινωνικής ευθύνης που θα πηγάζει από ελεύθερη βούληση και όχι από επιβολή και ΠΝΠ. Οι έξοδοι πεζή ή με το ποδήλατο για άσκηση, αναψυχή και εξερεύνηση της γειτονιάς, της πόλης ή της περιοχής να αποτελέσουν μόνιμη στάση ζωής. Η ανακάλυψη, από ένα μεγάλο μέρος εργαζομένων με τους βάρβαρους ρυθμούς των σύγχρονων πόλεων και τρόπων ζωής, «του δικαιώματος στην τεμπελιά» και του δικαιώματος στον ελεύθερο χρόνο για διαλογισμό και προσωπική καλλιέργεια να αποχτήσει ρίζες. Να μας μείνουν: Η εμπέδωση της αξία των δημόσιων συστημάτων υγείας, η ανάγκη προσανατολισμού ντόπιων βιομηχανιών σε παραγωγή υγειονομικού υλικού, η προοπτική σημαντικών αλλαγών στην επαγγελματική ζωή -σε προοδευτική πάντα κατεύθυνση- με την εργασία από απόσταση, κλπ.

Να ελπίσουμε πως όλα αυτά δεν θα κληθούμε να τα πληρώσουμε πολύ ακριβά και πέραν της ανθρώπινης και κοινωνικής μας αντοχής και πως η όλη ιστορία τελειώνει οσονούπω. Τέλος, να αγωνιστούμε, με την πλήρη και δημιουργική χρήση της ανθρώπινης νοημοσύνης μας, για ελαχιστοποίηση των συνεπειών του εγκλεισμού και για έναν καλύτερο μετακορονοϊκό κόσμο, όπου «η γνώση και η ακεραιότητά της» και «η κοινωνική δικαιοσύνη» θα έχουν θεμελιώδη σημασία. Με την κατανόηση ότι πλέον η μοίρα μας σε πλανητικό επίπεδο είναι κοινή σε όποια χώρα κι αν κατοικούμε και πως ακόμα και αυτή του 1% που κατέχει πλούτο όσο το υπόλοιπο 99 % συνδέεται με τον τρόπο που αυτό το τελευταίο ζει. Αν όχι τώρα πότε θα καθιερώσουμε τον κανόνα πως: Σε κάθε καινούργια περίπτωση σκεφτόμαστε τα πράγματα από την αρχή; 

Κώστας Καραγιάννης Φυσικός

* Λόγια του Σλοβένου Πρωθυπουργού: Η Σλοβενία, λόγω των εξαιρετικά υπεύθυνων ενεργειών της πλειονότητας του πληθυσμού της, των θυσιών των ιατρών και των νοσοκόμων και των επειγόντων ενεργειών της κυβέρνησης, ξεπέρασε με επιτυχία το πρώτο κύμα της πανδημίας. (Σαν κάτι δεν μας θυμίζουν αυτά τα λόγια; ) Για περισσότερα: Janez Janša: The purchase of protective and critical medical