Η επισφαλής μυστικότητα της επιστολικής ψήφου

Γράφει ο Τάσος Βασιάδης

Το γενικότερο ενδιαφέρον στρέφεται αυτήν την χρονική συγκυρία, στην δημοσιοποίηση του σχεδίου νόμου με τίτλο: «Εκλογή Ευρωβουλευτών-Διευκόλυνση Ψήφου Εκλογέων- Εκκαθάριση Εκλογικών Καταλόγων και Λοιπές Διατάξεις», δια του οποίου προαναγγέλλεται η νομοθέτηση της επιστολικής ψήφου που προβλέπεται να ισχύσει στις προσεχείς ευρωεκλογές.

Η νομοθετική αυτή προοπτική δικαιολογημένα απασχολεί ειδικότερα τον απόδημο ελληνισμό, καθώς με αυτήν την επικείμενη εξέλιξη προβλέπεται ακόμα μια γέφυρα επικοινωνίας και συμμετοχής στα δρώμενα της μητέρας πατρίδας.

Χαρακτηριστικό είναι το πρόσφατο πρωτοσέλιδο αφιέρωμα της ελληνόγλωσσης εφημερίδας «ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ» που εκδίδεται στη Νέα Υόρκη, με τίτλο «Καθιερώνεται επιστολική ψήφος για τις ευρωεκλογές, για τους απόδημους αλλά και για ψηφοφόρους εντός Ελλάδας».

Η επιστολική ψήφος αποτελεί πράγματι μια σημαντικότατη νομοθετική εξέλιξη, η οποία ωστόσο ως πρόβλεψη προϋπήρχε, καθώς περιλαμβάνεται στο άρθρο 51 παράγραφο 4, του Συντάγματος.

Στο νομοσχέδιο που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα, για την καθιέρωση και εφαρμογή της επιστολικής ψήφου στις προσεχείς ευρωεκλογές, περιγράφονται λεπτομερώς οι τεχνικές διαδικασίες για την εφαρμογή της επιστολικής ψήφου, όπως η καθιέρωση ειδικών εκλογικών καταλόγων, η δημιουργία ηλεκτρονικής πύλης εγγραφής στους ειδικούς καταλόγους με χρήση κωδικών, ο ορισμός προθεσμιών, η περιγραφή του φακέλου και του ψηφοδελτίου, ο τρόπος ψηφοφορίας, η ασφαλής διακίνηση του φακέλου, η σύσταση Ειδικής Επιτροπής Συλλογής Επιστολικής Ψήφου, καθώς και πολλές άλλες λεπτομέρειες με τις οποίες απαντάται επαρκώς κάθε διευκρινιστικό ερώτημα.

Το μόνο ερώτημα που μένει αναπάντητο από όλη αυτή την σημαντική νομοπαρασκευαστική προεργασία, είναι το «πώς διασφαλίζεται η μυστικότητα της ψήφου», η οποία γενικά για τις εκλογές ορίζεται σαφέστατα από το Σύνταγμα, ενώ ειδικότερα για τις ευρωεκλογές, έχει θεσμοθετηθεί με το Προεδρικό Διάταγμα 55/1999 άρθρο 76.

Στο επίκαιρο νομοσχέδιο, ως «διασφάλιση της μυστικότητας της επιστολικής ψήφου», προβλέπεται και προβάλλεται η διαδικασία κατά την οποία «από την Ειδική Επιτροπή Συλλογής Επιστολικής Ψήφου, αποσφραγίζεται ο φάκελος που αποστέλλει ο ψηφοφόρος και αφαιρείται ο εμπεριεχόμενος σφραγισμένος φάκελος στον οποίο έχει τοποθετηθεί το ψηφοδέλτιο. Ο φάκελος που περιέχει το ψηφοδέλτιο, είναι αυτός που εισάγεται στην κάλπη μαζί με τους αντίστοιχους των άλλων ψηφοφόρων, μερίμνη της ιδίας Ειδικής Επιτροπής.»

Αναντίρρητα η διαδικασία αυτή διασφαλίζει την μυστικότητα της επιστολικής ψήφου ενώπιον της αρμόδιας Επιτροπής, κατά την παραλαβή, την εισαγωγή στην κάλπη και την καταμέτρηση.

Δεν έχει όμως καμιά σχέση η διαδικασία αυτή με την ουσία της μυστικότητας της ψήφου, που είναι η αυστηρώς ιδιωτική στιγμή του ψηφοφόρου, κατά την οποία επιλέγει το ψηφοδέλτιο και τους υποψηφίους που συμπεριλαμβάνονται σε αυτό, τοποθετώντας το στον ειδικό φάκελο, που τελικά καταλήγει στην κάλπη.

Στο σχέδιο νόμου ορίζεται απλώς ότι «ο εκλογέας επιλέγει τον συνδυασμό που επιθυμεί και τους υποψηφίους ευρωβουλευτές, βάζει το ψηφοδέλτιο στον ειδικό φάκελο ψηφοφορίας τον οποίο κλείνει και τοποθετεί στον φάκελο επιστροφής μαζί με την προβλεπόμενη αίτηση-υπεύθυνη δήλωση και το αποδεικτικό ταυτότητας, αποστέλλοντας τον προς την προσυμπληρωμένη διεύθυνση», χωρίς να υπάρχει κάποια διασφάλιση της μυστικότητας σε αυτή την διαδικασία.

To γεγονός ότι στο νομοσχέδιο προβλέπεται η συμπλήρωση και αποστολή από τον εκλογέα, υπεύθυνης δήλωσης με την διαβεβαίωση ότι «η συμπλήρωση του ψηφοδελτίου και της επιλογής των υποψηφίων, έγινε αποκλειστικά από τον ίδιο δίχως την παρουσία άλλου προσώπου», αποτελεί παράκαμψη της υποχρέωσης των θεσμοθετημένων οργάνων να διασφαλίσουν την μυστικότητα της επιστολικής ψήφου, όπως διασφαλίζεται κατά την ψηφοφορία δια φυσικής παρουσίας, όπου σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, αναγνωρίζεται το συνταγματικό δικαίωμα της ιδιωτικότητας του πολίτη.

Κατά την ψηφοφορία που πραγματοποιείται με φυσική παρουσία του εκλογέα, η μυστικότητα της ψήφου διασφαλίζεται πλήρως, από την διοικητική εγγύηση και την νομική ευθύνη της αρμόδιας Εφορευτικής Επιτροπής, η οποία ορίζεται από το ισχύον νομικό πλαίσιο.

Σύμφωνα με αυτήν την νομικά οριζόμενη διαδικασία, ο ψηφοφόρος εισέρχεται υποχρεωτικά μόνος στον ειδικό απομονωμένο χώρο, που είναι διαμορφωμένος κατά τρόπο ώστε να αποτρέπονται φαινόμενα παρακολούθησης και άσκησης πιέσεων επί των εκλογέων, όπως διλήμματα, υποσχέσεις, απειλές, εκφοβισμοί, ή άσκηση βίας, προκειμένου να διαμορφώσουν την ψήφο τους σύμφωνα με υποδείξεις.

Εντός του ειδικού χώρου, που στην σύγχρονη εποχή πρέπει να διαθέτει ηχητική και ηλεκτρονική μόνωση, ο ψηφοφόρος επιλέγει ανεπηρέαστα το ψηφοδέλτιο που επιθυμεί, στο οποίο θέτει τους σταυρούς στους υποψηφίους της προτίμησης του και το τοποθετεί στον ειδικό αδιαφανή φάκελο, που στην συνέχεια ρίπτει στην κάλπη.

Η διοικητική εποπτεία της Εφορευτικής Επιτροπής διασφαλίζει εν προκειμένω, ότι οι ψηφοφόροι δεν θα συναντήσουν προσκόμματα κατά την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος.

Αυτή η παραδοσιακά εφαρμοζόμενη διαδικασία εγγυάται απόλυτα για την μυστικότητα της ψήφου και δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.

Δεν ισχύει όμως το ίδιο για την επιστολική ψήφο, παρά το γεγονός ότι προβλέπεται συνταγματικά και περιλαμβάνεται στο επίκαιρο νομοσχέδιο ως εκλογική διαδικασία.

Στην περίπτωση της επιστολικής ψήφου η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος προβλέπεται εκ του νομοσχεδίου, να γίνεται από οποιοδήποτε ιδιωτικό χώρο, χωρίς τον έλεγχο, την εποπτεία και την ευθύνη της κατά νόμο οριζόμενης Εφορευτικής

Επιτροπής και εν προκειμένω της Ειδικής Επιτροπής Συλλογής Επιστολικής Ψήφου, όπως συμβαίνει στην ψηφοφορία με φυσική παρουσία.

Ο χώρος όπου ο ψηφοφόρος ασκεί το εκλογικό του δικαίωμα επιλέγοντας το ψηφοδέλτιο και τους υποψηφίους που επιθυμεί, εποπτεύεται από τον ίδιο αλλά και από οποιοδήποτε τρίτο πρόσωπο που μπορεί να βρίσκεται πλησίον.

Ο χώρος αυτός μπορεί να είναι η οικία, ο επαγγελματικός χώρος του εκλογέα, ή κάποιος άλλος δημόσιος χώρος, που βρίσκεται εκτός της κατά νόμο εποπτείας από την αρμόδια εφορευτική επιτροπή.

Με την προβλεπόμενη υπεύθυνη δήλωση από τον ψηφοφόρο ότι, «η συμπλήρωση του ψηφοδελτίου και της επιλογής των υποψηφίων, γίνεται αποκλειστικά από τον ίδιο δίχως την παρουσία άλλου προσώπου», μεταφέρεται κατά νομική πρωτοτυπία, η ευθύνη της εποπτείας στον ίδιο τον εκλογέα, στερώντας του την προστασία που απολαμβάνουν οι εκλογείς από τις Εφορευτικές Επιτροπές, κατά την ψηφοφορία με φυσική παρουσία.

Επισημαίνεται ότι και στην περίπτωση που κάποιος εκλογέας αδυνατεί λόγω φυσικής αδυναμίας να ανταποκριθεί στην διαδικασία της φυσικής παρουσίας κατά την ψηφοφορία, προβλέπεται νομικά η βοήθεια από αντιπρόσωπο της Δικαστικής Αρχής ή μέλος της αρμόδιας Εφορευτικής Επιτροπής που ασκεί την εποπτεία, πράγμα το οποίο δεν ισχύει για την επιστολική ψήφο.

Σε κάθε περίπτωση η διάκριση μεταξύ της εποπτευόμενης και μη εποπτευόμενης επιστολικής ψήφου είναι ουσιαστική και καθοριστική για την εκλογική διαδικασία, καθόσον συνδέεται άμεσα με το επίπεδο ελέγχου που ασκούν στην όλη διαδικασία οι Εφορευτικές Επιτροπές ως αρμόδια Διοικητικά Όργανα.

Η απουσία της νόμιμης εποπτείας που πρέπει να ασκείται από τις Εφορευτικές Επιτροπές σε κάθε στάδιο της εκλογικής διαδικασίας, ενέχει το ενδεχόμενο παραβίασης της μυστικότητας και της ελευθερίας της επιστολικής ψήφου, καθώς δεν υφίσταται ασφαλής εγγύηση για την νομιμότητα και εγκυρότητά της.

Η νομοθετική πρωτοβουλία για την καθιέρωση της επιστολικής ψήφου είναι σημαντική, όχι μόνο διότι προβλέπεται συνταγματικά, αλλά γιατί απαντά στις απαιτήσεις των καιρών.

Χωρίς όμως την διασφάλιση της μυστικότητας και της άμεσης εποπτείας από τα εκ του νόμου αρμόδια όργανα, σε όλα ανεξαιρέτως τα στάδια της ψηφοφορίας, ακόμα και εάν εφαρμοστεί ως έχει, θα βρίσκεται υπό διαρκή αμφισβήτηση.

Για να αποφευχθεί αυτή η εξέλιξη που θα αδικεί κατάφωρα το σημαντικό έργο που επιτελέστηκε για τον καθορισμό των τεχνικών διαδικασιών που απαιτούνται για την θέσπιση της επιστολικής ψήφου, είναι αναγκαίο να συμπληρωθεί το νομοσχέδιο με εκείνες τις διατάξεις που θα διασφαλίζουν την μυστικότητα της, σε όλα τα στάδια εφαρμογής της.