Το άγχος και οι αντιδράσεις του (2ο)

Γράφει ο Αντώνης Τσιτλακίδης, Κλινικός Ψυχολόγος, MSc 

Όπως είδαμε και στο προηγούμενο άρθρο, το άγχος θεωρείται «φυσιολογικό» αν προκαλείται από έναν ρεαλιστικό κίνδυνο και υποχωρεί όταν ο κίνδυνος εξαφανίζεται. Αν, όμως, το άγχος είναι υπερβολικά έντονο σε σχέση με την πραγματική επικινδυνότητα της κατάστασης και συνεχίζεται ακόμα κι αν δεν υπάρχει αντικειμενικός κίνδυνος, τότε θεωρείται μη φυσιολογικό. Επίσης, αν το άγχος έχει σημαντικά αρνητικό αντίκτυπο στη λειτουργικότητα του ατόμου, εμποδίζοντας, π.χ., την κοινωνική του προσαρμογή, τότε μπορούμε να πούμε ότι το άτομο έχει παθολογικό άγχος. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση που το άτομο νιώθει να υποφέρει πάρα πολύ εξαιτίας του άγχους ή αν υπάρχει κάποιο ψυχοσωματικό σύμπτωμα που προέρχεται από το άγχος. Φυσικά, δεν είναι πάντα εύκολο να προσδιοριστεί το όριο μεταξύ λειτουργικού και μη φυσιολογικού άγχους, καθώς αυτό επηρεάζεται ως ένα βαθμό και από κοινωνικές αντιλήψεις.

Το «παθολογικά» αγχώδες άτομο

Όταν αγχώνεται παθολογικά ένα άτομο, η προσοχή του εστιάζει ακούσια, χωρίς να το επιδιώκει, στον κίνδυνο και την απειλή, στα ερεθίσματα που αντιλαμβάνεται ως απειλητικά. Συνεχώς «σαρώνει» το περιβάλλον για σημάδια επικείμενης καταστροφής ή βλάβης/κακού. Έτσι, καθώς ξοδεύονται όλοι οι διαθέσιμοι πόροι του σε αυτήν τη διαδικασία, δε μένουν περιθώρια σκέψης για τίποτα άλλο. Το (σε παθολογικό βαθμό) αγχώδες άτομο βιώνει πολλούς λαθεμένους συναγερμούς που το κρατούν σε μια συνεχή κατάσταση έντασης. Έχει επίμονες, ακούσιες, αυτόματες σκέψεις (με λέξεις ή εικόνες) που αφορούν σωματική ή ψυχική βλάβη. Ακόμα κι αν το άτομο συμφωνεί ότι είναι παράλογοι οι φόβοι του, συμπεριφέρεται σα να πιστεύει στην εγκυρότητά τους. Αυτό είναι ένας ακόμα λόγος για τον οποίο τα πολύ αγχωμένα άτομα μπορεί να φοβούνται ότι «χάνουν τα λογικά τους».

Επίσης, το παθολογικά αγχώδες άτομο σκέφτεται συνεχώς τη χειρότερη δυνατή έκβαση των πραγμάτων, με αποτέλεσμα να φτάνει να τη θεωρεί εξαιρετικά πιθανή, σχεδόν σίγουρη – καταστροφολογεί. Επίσης, επιλέγει και θυμάται μόνο τα στοιχεία που συμφωνούν με το φόβο του και αγνοεί συστηματικά όσα υποδεικνύουν ότι ο φόβος του μπορεί να μην είναι βάσιμος. Ερμηνεύει τα πράγματα διχοτομικά: αν μια κατάσταση δεν είναι απολύτως, 100%, ασφαλής, τότε είναι επικίνδυνη. Αυτό εντείνεται όσο το άτομο πλησιάζει την «επικίνδυνη» κατάσταση, όποτε όμως είναι μακριά, μπορεί να δει τα πράγματα πιο ρεαλιστικά. Ενδιαφέρον έχει η παρατήρηση ότι τα άτομα με παθολογικό άγχος, όταν εκτεθούν επανειλημμένα σε ένα ερέθισμα που φοβούνται, αγχώνονται περισσότερο. Το αντίθετο συμβαίνει με τα μη αγχώδη άτομα, τα οποία προσαρμόζονται και παύουν να αγχώνονται. Αυτό δείχνει ότι το αγχώδες άτομο δυσκολεύεται να διακρίνει τι είναι και τι δεν είναι ασφαλές: γι’ αυτό, όλες οι καταστάσεις είναι εν δυνάμει επικίνδυνες.

Μη ρεαλιστικοί φόβοι – μη λειτουργικό άγχος

Ποιοι, όμως, μπορεί να είναι μη ρεαλιστικοί φόβοι που να προκαλούν παθολογικό ή, εν πάση περιπτώσει, μη λειτουργικό άγχος σε κάποιον; Μπορεί ένα άτομο να φοβάται την έκθεσή του μπροστά σε κοινό για μια ομιλία ή παρουσίαση, ακόμα κι αν έχει προετοιμαστεί καλά· την εξέτασή του σε ένα μάθημα, ακόμα κι αν έχει διαβάσει αρκετά· το να πλησιάσει ένα σκυλί, ακόμα κι αν αυτό είναι μικρό και ήσυχο· το να βρίσκεται σε ένα μέρος με πολύ κόσμο· το να ζητήσει κάτι σε ένα κατάστημα ή υπηρεσία ή το να μιλήσει με κάποιον άγνωστο στο τηλέφωνο· το να βρίσκεται σε ένα ψηλό κτίριο· το να οδηγεί.

Τα παραπάνω είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα συνηθισμένων καταστάσεων όπου πολλοί άνθρωποι αγχώνονται. Άλλοι αγχώνονται λιγότερο, οπότε το άγχος δεν τους δημιουργεί σοβαρές δυσκολίες. Άλλοι, όμως, αγχώνονται σε τέτοιο βαθμό που δυσχεραίνεται σε μεγάλο βαθμό η λειτουργικότητά τους. Πιθανότατα, όπως θα δούμε σε επόμενα άρθρα, αυτά τα άτομα να πάσχουν από κάποια φοβία ή να παθαίνουν κρίσεις πανικού.

Αντώνης Τσιτλακίδης

Μεγ. Αλεξάνδρου 27, Βέροια

Τηλ. 2331063155

Facebook: Αντώνης Τσιτλακίδης, Ψυχολόγος, MSc

Ιστολόγιο: Ψυχολογία και καθημερινή ζωή

ΒΟΗΘΗΜΑ: Beck, A. T. & Emery, G. (2005). Anxiety disorders and phobias: a cognitive perspective. Cambridge, MA: Basic Books.