Τι είναι πολιτισμός

Γράφει ο Γιώργος Πολάκης

Έχω την αίσθηση ότι κάπου υπάρχει μια παρεξήγηση. Όλοι είμαστε περήφανοι για την καταγωγή μας ως Έλληνες και για τον πολιτισμό των αρχαίων προγόνων μας.

Όμως η μουσειακή αντίληψη δεν θα έπρεπε να μας εκφράζει απόλυτα και να θεωρούμε πολιτισμό μόνο τον αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό. Αν αυτός ο πολιτισμός είναι κορυφαίος, οφείλεται στο ότι εκτιμήθηκε από μεταγενέστερες γενιές, κυρίως στην Ευρώπη, την εποχή της Αναγέννησης και του διαφωτισμού. Μέχρι εκείνη την εποχή ο ζωγράφος εθεωρείτο ένας χειρώνακτας. Ίσως και νωρίτερα, η βυζαντινή τέχνη, η οποία είναι μια τέχνη εξπρεσιονιστική, αρχίζει να προβάλλει τον εσωτερικό κόσμο της ζωής του παριστανόμενου προσώπου, να εξαϋλώνει την ύπαρξή του, χωρίς όμως να αρνείται ποτέ τη φύση ή να οδηγεί σε «εξωανθρώπινα πλάσματα».

Κι έτσι αρχίζει η άνοδος στην κοινωνική ιεραρχία, από τον 14ο-15ο αιώνα, των ζωγράφων.

«Αν η ψυχή του ζωγράφου φωτιζόταν και αν τα χέρια του τα διηύθυνε ο Θεός, τότε και τα δημιουργήματά του ήταν ιερά και έπρεπε ο πιστός να τα αντιμετωπίζει με μεγάλη ευλάβεια».

A civilization is a complex culture in which large numbers of human beings share a number of common elements. Historians have identified the basic characteristics of civilizations. Six of the most important characteristics are: cities, government, religion, social structure, writing and art (6 TRAITS OF CIVILIZATION, MS. vurusic, Milwaukee Collegiate Academy scholars).

Ένας πολιτισμός είναι ένας πολύπλοκος πολιτισμός στον οποίο μεγάλος αριθμός ανθρώπων μοιράζεται έναν αριθμό κοινών στοιχείων. Οι ιστορικοί έχουν εντοπίσει τα βασικά χαρακτηριστικά των πολιτισμών. Έξι από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά είναι: πόλεις, κυβέρνηση, θρησκεία, κοινωνική δομή, γραφή και τέχνη”. Κοινά χαρακτηριστικά των τοιχογραφιών των ανθρώπων των σπηλαίων, με τις ζωγραφιές των street art σημερινών νέων.

Αυτή η εξελικτική πορεία του πολιτισμού στον Ελλαδικό χώρο σήμερα εκφράζεται από αυτούς που η Πολιτεία τους υποβαθμίζει σε αποφοίτους Λυκείου ή του εξαταξίου Γυμνασίου της εποχής μου. Πριν από μερικά χρόνια βρεθήκαμε στο βενζινάδικο του Τάσου Μπίλη, όπου έτυχε να είναι και η σύζυγός του Μαρία Παπακωνσταντίνου, από τις αγαπημένες συμμαθήτριες του 4ου Δημοτικού Σχολείου. Όταν την είδα χάρηκα ιδιαίτερα και ο Τάσος παρατήρησε «Γιατί σε χτύπησα το τζάμι νομίζεις, για να έρθεις να δεις τη συμμαθήτρια σου». Το αναφέρω γιατί η Μαρία ήταν από τις κορυφαίες της τάξης μαθήτρια, όπως και η Ελένη Χωροπανίτου (και μεγάλη αθλήτρια δρόμων σπριντ), αλλά και η Καλλιόπη Παπανάνου (τα θερμά μου συλλυπητήρια για τον αδόκητο θάνατο του αδελφού της, Ο Θεός να αναπαύσει την ψυχή του, Θεοσεβούμενος εν ζωή, όπως και ο πατέρας του και ολόκληρη η οικογένειά του). Με την Καλλιόπη είχαμε μια ευγενή άμιλλα, τόσο στα μαθήματα, όσο και στην ζωγραφική. Κορυφαία ζωγράφος της τάξης. Θυμάμαι το απόγευμα στο σχολείο κάναμε τα λεγόμενα «καλλιτεχνικά μαθήματα», ζωγραφική, χειροτεχνία, ωδική, καλλιτεχνική γραφή με τον κονδυλοφόρο και την σινική μελάνη. Η Καλλιόπη ήταν σπουδαία και στην καλλιγραφία, όπως και η Μαρία. Επίσης κορυφαία μαθήτρια και η Ελένη Σκυλίτση. Ζητάω συγγνώμη αν ξεχνώ κάποια. Επομένως δεν μπορώ να κάνω άλμα και να ξεχάσω τον σύγχρονο Ελληνικό Πολιτισμό. Φοιτητής συμμετείχα στον φοιτητικό θίασο και ανεβάσαμε στο θέατρο Μακεδονικών Σπουδών της Θεσσαλονίκης το έργο του Μολιέρου «Γιατρός με το στανιό». Δεν μπορώ να κάνω άλμα και να πάω απευθείας στα δημιουργήματα της Αρχαίας Ελλάδας. Υπάρχει και η σύγχρονη Ελλάδα. Αυτά τα παιδιά που βάναυσα τα υποτιμούμε. Αλλά Υπάρχει και ο Βυζαντινός πολιτισμός. Λυπήθηκα αφάνταστα με την μετατροπή της Αγια-Σοφιάς σε τζαμί. Έγραψα ένα ποίημα και ακολούθως ζωγράφισα την Αγία Σοφία που βλέπετε στην σημερινή φωτογραφία (ακουαρέλα 50χ70 εκ.). Θα παρατηρήσετε ότι δεσπόζει ο Σταυρός της Χριστιανοσύνης. Ο αυθεντικός πολιτισμός και όχι το ξίφος του Ισλάμ που υπάρχει σήμερα. Όσοι θέλουν να ισχυρίζονται ότι είναι Ορθόδοξοι, οφείλουν να παλέψουν για να επανέλθει ο Σταυρός της αγάπης και όχι το ξίφος του μίσους. Οφείλουν να σταματήσουν άμεσα την ανέγερση πυρηνικού σταθμού στην σεισμογενή περιοχή του Άκουγιου που θα μετατραπεί σε ένα νέο Τσερνόμπιλ. Ας σκεφτούν ότι με τα λεφτά δεν μπορούν να αγοράσουν τη ζωή. Αυτήν τη στιγμή που υποφέρει ο Τουρκικός λαός να πάρουν τις σωστές αποφάσεις. Γιατί μετά από έξι μήνες θα έχουν ξεχάσει τις χιλιάδες των νεκρών. Θα υπάρχουν βέβαια οι βαριά τραυματίες αυτής της ανείπωτης καταστροφής, αλλά πάνω στις σωρούς των νεκρών και τον πόνο των τραυματιών οι έχοντες και κατέχοντες θα συνεχίσουν το παιχνίδι του κέρδους. Αυτός είναι ο άνθρωπος. «Αυτά διηγόταν η μεγάλη αρκούδα για την ιστορία της φυλής τους στο αρκουδάκι, τη σεληνοφώτιστη νύχτα, ψηλά στα Κιμιντένια. Άκουγε το μικρό με ξαφνιασμένα μάτια και προσπαθούσε να καταλάβει το νόημα του κόσμου.

«Τι γίνανε οι άλλες αρκούδες της φυλής μας που ήρθανε στα Κιμιντένια;» ρώτησε.

‘Κι εδώ μας βρήκε ο άνθρωπος. Χάθηκαν όλες απ’ το χέρι του».
«Κι ο πατέρας μου; Τι απόγινε ο πατέρας μου;»

Η μεγάλη αρκούδα θα ‘θελε πολύ να μη βάζει σε λύπη από τόσο μικρό το παιδί της. Μα δε γινόταν. Έπρεπε από τώρα ν’ αρχίσει να μαθαίνει τον κόσμο και να ξέρει τη μοίρα του:

«Ήταν τον καιρό που τα χιόνια αρχίζουν να λιώνουν κι οι αγριομέλισσες αφήνουν τις φωλιές τους και γυρίζουν στα δέντρα να φάνε», είπε. «Πήγε να μας φέρει μια φωλιά με μέλι, γιατί ό,τι σε είχα γεννήσει κι ήμουνα ανήμπορη. Δεν ξαναγύρισε».

«Γιατί;»

«Ο άνθρωπος!», είπε η μάνα. «Θα συναπαντήθηκε με άνθρωπο!»

Τι φοβερό θεριό, λοιπόν, να ‘ναι αυτό, «ο άνθρωπος», συλλογιζόταν το αρκουδάκι. Και να βρίσκεται παντού, να ‘χει πλημμυρίσει τον κόσμο: απ’ το Λίβανο ίσαμε το Καζ – Νταγ και τα Κιμιντένια!

«Τι έχει μ’ εμάς ο άνθρωπος; Τι έχει με τη φυλή μας;»

«Του μοιάζουμε», είπε η μεγάλη αρκούδα. «Μπορούμε να σταθούμε στα δυο ποδάρια κατα πώς στέκεται αυτός. Μπορούμε να χορέψουμε ολόρθες σαν αυτόν. Μπορούμε όπως κι αυτός να σηκώσουμε αλυσίδες. Του μοιάζουμε».

«Και μ’ αυτό τι;»

«Ο άνθρωπος αγαπά να χτυπά όσους του μοιάζουν», είπε πάλι η μεγάλη αρκούδα. «Αγαπά να σκοτώνει τον όμοιό του».

«Αχ!» στενάζει το αρκουδάκι, κι είναι ο πρώτος στεναγμός που βγαίνει απ’ το στόμα του στον κόσμο. «Τι καλά που θα ‘ταν να μην ήταν ο άνθρωπος».

«Τι καλά που θα ‘ταν», είπε η μεγάλη αρκούδα.

ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ «ΑΙΟΛΙΚΗ ΓΗ»

Για την αντιγραφή

Γιώργος Πολάκης

Πρώην δήμαρχος Ηρωϊκής Πόλης Νάουσας