Αντιπολεμική λογοτεχνία - Προτάσεις ανάγνωσης Οκτωβρίου από την Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας
- Γράφτηκε από τον/την Αντώνης Χατζηκυριακίδης
Όλοι θέλουμε την ειρήνη, ευχόμαστε για ειρήνη, οι άνθρωποι συμμετέχουν σε πορείες ειρήνης, αλλά τότε τί συμβαίνει και οι πόλεμοι δεν σταματούν, από τα βάθη της ιστορίας έως τις μέρες μας; Χμ, όλοι ξέρουν, πολλοί μιλάνε, λίγοι αντιδρούν. Άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων συχνά με τα έργα τους δρουν παρηγορητικά εκφράζοντας τις αγωνίες και τους φόβους του ανθρώπου και μέσα σε αυτά είναι και ο τρόμος, η φρίκη, η δυσωδία του πολέμου.
Μεγάλοι συγγραφείς μας έχουν δώσει συγκλονιστικά έργα, στηλιτεύοντας και κατακρίνοντας τη θηριωδία του πολέμου. Ιδού ένα δείγμα από σπουδαία αντιπολεμικά έργα που μπορεί να βρει κανείς στην Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας.
Ένας άνδρας και μία γυναίκα θα βιώσουν την απόλυτη αγάπη, που θα τους βοηθήσει ώστε να αντιμετωπίσουν τις πιο σκληρές δοκιμασίες του πολέμου, το χωρισμό, τη μοναξιά, τη φτώχεια. Προς το τέλος του Αμερικανικού εμφυλίου πολέμου, ο Ίνα, λιποτάκτης και τραυματίας, περπατά μήνες με σκοπό να επιστρέψει στην Άντα, τον έρωτα της ζωής του. Κάνει ένα ταξίδι-οδύσσεια, ένα ταξίδι τρελό και ‘’εκτροχιασμένο’’ έως ότου επιστρέψει στον προορισμό του.
Υπήρξε το cult βιβλίο των ειρηνιστών ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Ο συγγραφέας, έχοντας ο ίδιος την εμπειρία του πολέμου, ως πιλότος βομβαρδιστικού στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, μας προσφέρει μια άγρια σάτιρα του πολέμου, έχοντας σαν κύριο πρόσωπο έναν αντιήρωα, ένα πρόσωπο τραγικό και κωμικό συγχρόνως, που προσπαθεί, πάση θυσία, να σώσει τη ζωή του. Με καυστικό ύφος περιγράφει μια σειρά από χαρακτήρες σε ένα σύμπαν παράλογο και αποπροσανατολισμένο, αυτό του πολέμου. Μας εκθέτει μια σειρά από πορτραίτα στρατιωτών, κυνικών, πιεσμένων, απογοητευμένων, διψασμένων για δόξα και όχι πραγματικά λογικών παρόλο που έτσι δείχνουν.
Το μυθιστόρημα είναι ένα ταξίδι του ήρωα στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, στην αποικιοκρατία και ακόμη, στη φτώχια των προαστίων, Ο Σελίν, με ωμή περιγραφή, μας παραδίδει μια απόλυτη και δηλητηριώδη κριτική του πολέμου, και ενός κόσμου διεφθαρμένου και παράλογου. Του πολέμου με τη σκληρότητα και τον παραλογισμό του, αλλά και με το φόβο και τη δειλία μέσα στην οποία περιορίζει τον άνθρωπο. Μια κριτική του σύγχρονου πολιτισμού, ο οποίος στερείται συμπόνοιας και κυριαρχείται από το χρήμα και τη δύναμη.
Σ΄ ένα σουρεαλιστικό, επιστημονικής φαντασίας έργο, ο συγγραφέας ανακαλεί μνήμες από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και μας προσφέρει ένα σκληρό, αντιμιλιταριστικό μυθιστόρημα προκαλώντας μας πόνο και φρίκη για τον πόλεμο. Ο Μπίλι Πίλγκριμ πάει κι έρχεται μέσα στο χρόνο και το χώρο, άλλοτε σαν οπτικός, άλλοτε σαν νεαρός βετεράνος που ξαναζεί το μήνα του μέλιτος, άλλοτε σαν άνθρωπος που τον έχουν απαγάγει εξωγήινοι και τον εκθέτουν σε ζωολογικό κήπο του πλανήτη τους. Κυρίως όμως είναι ο Αμερικανός στρατιώτης, φυλακισμένος στη Δρέσδη, σε ένα πρώην σφαγείο, κατά τη διάρκεια του βομβαρδισμού και της ολοκληρωτικής καταστροφής της πόλης το 1945.
Ένας νεαρός Άγγλος, ερχόμενος στη Γαλλία για να μάθει τα μυστικά της κλωστοϋφαντουργίας, βιώνει ένα πάθος για μια γυναίκα που δεν θα έπρεπε να αγαπήσει. Αργότερα, στον πόλεμο, γίνεται αξιωματικός και ανακαλύπτει την κόλαση των χαρακωμάτων. Την καθημερινότητα του στρατιώτη με το κρύο, τη βρωμιά, την έλλειψη τροφής, τις φρικτές συνέπειες των πληγών αλλά και τις φιλίες των ανδρών κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες. Συντετριμμένος από τον έρωτα και τον πόλεμο, προσπαθεί να επιβιώσει και εκφράζει τα συναισθήματά του σε ένα κρυφό ημερολόγιο. Από τον έρωτα μέχρι το παράλογο σφαγείο του πεδίου των μαχών, παρακολουθούμε τον ήρωα μέχρι την τελευταία συνάντηση με τη γυναίκα που αποδείχτηκε καταστροφική για τη ζωή του.
Η κόλαση του πολέμου στον Ειρηνικό. Το τροπικό κλίμα της ζούγκλας, τα κουνούπια, τα φίδια, οι δηλητηριώδεις αράχνες και χίλιοι δυο άλλοι κίνδυνοι, ενώ Αμερικανοί και Ιάπωνες στρατιώτες συγκρούονται με αγριότητα και φανατισμό. Κοινή μοίρα αξιωματικών και υπαξιωματικών με χαρακτήρες διαφορετικούς και ιδανικά αντίθετα που εκπαιδεύουν άνδρες στα όρια των ικανοτήτων τους, σωματικών και ηθικών. Ένα στρατιωτικό οδοιπορικό όπου ο σεβασμός για τον εχθρό φαίνεται να έχει ξεχαστεί τόσο από την αμοιβαία απαράδεκτη συμπεριφορά όσο και από τον πανταχού παρόντα κίνδυνο του θανάτου. Μια ξεκάθαρη καταγγελία για την άφατη ανοησία του πολέμου κι ένας φόρος τιμής στους νέους που άφησαν τα σπίτια τους για να υπερασπιστούν μέρη άγνωστα σε αυτούς, χωρίς καν να γνωρίζουν γιατί.
Στον καύσωνα του Βιετνάμ και σε ένα πεδίο μάχης με συμφέροντα αποικιακά, αναδύεται μια εύστοχη εξερεύνηση της αθωότητα, και της παρέμβασης, της αγάπης και της προδοσίας μέσα από την ψυχρή ματιά του Άγγλου δημοσιογράφου, που η συνάντησή του με έναν ιδεαλιστή Αμερικανό είναι ένα παιχνίδι γεωπολιτικών ελιγμών μεταμφιεσμένων σε προσωπικά ζητήματα. Και όσο ο ένας παλεύει με την ηθική ασάφεια του πολέμου και τα δικά του πιστεύω, ο άλλος δίνει ένα σχόλιο για την συνενοχή των Δυτικών και ταυτόχρονα μια περιγραφή των αδυναμιών του ανθρώπου, όπου το προσωπικό και το πολιτικό συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους, ενώ το κόστος της παρέμβασης είναι οδυνηρό.
Το βιβλίο αυτό δεν απεικονίζει σκηνές από τα πεδία της μάχης ή τη ζωή στα χαρακώματα, αλλά εμπειρίες αξιωματικών του Βρετανικού στρατού που νοσηλεύονται σε πολεμικό νοσοκομείο κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Όλη η διάσταση αυτής της σύγκρουσης παρουσιάζεται μέσα από το ζήτημα της θεραπείας των πολεμικών τραυμάτων των στρατιωτών στο ψυχιατρικό ίδρυμα. Τα τραύματα αυτά, με διάφορες ψυχοσωματικές εκφράσεις, δείχνουν την αποστροφή του ατόμου για τη ακραία βία του πολέμου.
- Remarque, Erich Maria, Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον,Μίνωας, 2016
Το βιβλίο είναι ένα δριμύ ‘‘κατηγορώ’’ εναντίον του πολέμου. Γραμμένη σε πρώτο πρόσωπο είναι η ιστορία ενός Γερμανού στρατιώτη ο οποίος, κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, πάει στο μέτωπο με τους φίλους του. Είναι αυτός που μας αφηγείται τα αίσχη του πολέμου. Μέρος της καθημερινότητάς τους είναι η έλλειψη φαγητού και υγιεινής, οι οσμές, ο θόρυβος των βομβαρδισμών. Τα χαρακώματα καταστρέφονται από οβίδες, αρουραίοι κυκλοφορούν ανάμεσά τους, τα πτώματα διαλύονται από το πυροβολικό. Οι δυσκολίες, ηθικές και σωματικές, αγγίζουν τα όριά τους. Όταν επιστρέφει από μια άδεια για να δει την άρρωστη μητέρα του, χαίρεται που οι φίλοι του είναι ζωντανοί, αναρωτιέται όμως πώς θα μπορέσει να ζήσει κανονικά μετά από αυτόν τον πόλεμο, όπου είδε τόσα θύματα , τόσους νέους να πεθαίνουν πλάι του. Όταν ο ίδιος σκοτώνεται, μια μέρα προς το τέλος του πολέμου, το δελτίο τύπου γράφει ‘‘ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο’’.
- Pasternak, Boris, Δόκτωρ Ζιβάγκο , Δίδυμοι, 1975
Στην αυτοκρατορική Ρωσία και ανάμεσα στις αναταραχές του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και της Ρωσικής επανάστασης, ο νεαρός γιατρός και ποιητής Γιούρι Ζιβάγκο βρίσκεται διχασμένος ανάμεσα στην αγάπη του για τη γυναίκα του και την έλξη του για μια νοσοκόμα. Η ιστορία διαδραματίζεται με φόντο τις δραματικές αλλαγές, κοινωνικές και πολιτικές, στη Ρωσία των αρχών του 20ου αιώνα. Ο Γιούρι βιώνει στιγμές εσωτερικής σύγκρουσης. Ο απαγορευμένος έρωτάς του γίνεται σύμβολο αντίστασης στους κοινωνικούς περιορισμούς, ενώ οι μεγαλειώδεις περιγραφές των ρωσικών τοπίων ενισχύουν τη δραματική ένταση. Μέσα από τα ταξίδια σε μια Ρωσία που καταστρέφεται από τον εμφύλιο πόλεμο, η αγάπη αντιμετωπίζει ανυπέρβλητα εμπόδια. Η σχέση αυτή, εμπνευσμένη και τραγική, αναδεικνύει τη δυαδικότητα ελπίδας και απελπισίας, αγάπης και απώλειας. Είναι ένας αγώνας για την αναζήτηση του ωραίου και του αληθινού σε καιρούς σκοτεινούς.
