Πανελλήνιες εξετάσεις και Άγχος

Της Θωμαής Σιώπη,  Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

Οι πανελλήνιες εξετάσεις αποτελούν μια πιεστική περίοδο στη ζωή του εφήβου. Η πίεση από τους γονείς και τους καθηγητές, ο φανερός ανταγωνισμός, το επιβαρυμένο πρόγραμμα και το ίδιο το σύστημα των εξετάσεων είναι παράγοντες που συντελούν στην πρόκληση του άγχους. Συχνά ερωτήματα που βασανίζουν τους μαθητές είναι τι θέματα θα πέσουν, αν θα θυμηθούν την απάντηση, ή αν θα κολλήσουν. Επίσης ανησυχούν ότι αν αποτύχουν θα ντροπιαστούν/εξευτελιστούν, θα απογοητεύσουν τους οικείους τους, και θα δεχτούν κριτική από τους άλλους. Όλα αυτά συνδυαστικά δημιουργούν ψυχολογική πίεση και άγχος. Οι μαθητές με άγχος τείνουν να κάνουν αρνητικές σκέψεις, γίνονται επικριτικοί με τον εαυτό τους, και υποβιβάζουν τα προσόντα τους με αποτέλεσμα να πιστεύουν ότι θα αποτύχουν.

Το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση που μας βοηθάει να αντιμετωπίσουμε δύσκολες και επικίνδυνες καταστάσεις, ή αλλιώς ενδεχόμενες απειλές για την επιβίωσή μας. Εμφανίζεται σε όλους τους ανθρώπους όταν νιώθουμε ότι απειλούμαστε. Τότε το σώμα μας προετοιμάζεται να αναλάβει δράση για «φυγή ή επίθεση». Σε αυτό το στάδιο οι φυσικές αλλαγές στο σώμα είναι ταχυκαρδία, δυσκολία στην αναπνοή, εφίδρωση, τρέμουλο, δυσκολία στην κατάποση, πόνοι στο στομάχι, τάση για εμετό ή/και διάρροια, διαστολή των κορών, στεγνό στόμα, κ.λπ. Το σώμα και το μυαλό βρίσκεται σε εγρήγορση και εστιάζει στο να επιλύσει το πρόβλημα. Έτσι η απόδοση μας βελτιώνεται. Όταν αυτή η φάση τελειώνει το σώμα επανέρχεται στους φυσιολογικούς του ρυθμούς. Το άγχος γίνεται παθολογικό όταν η αντίδραση στην ψυχολογική πίεση γίνεται χρόνια ή υπερβολική σε σχέση με το ερέθισμα. Πολλές φορές αυτό το δυσάρεστο συναίσθημα φαίνεται να μην τελειώνει ποτέ και μπορεί σταδιακά να γίνει πιο έντονο και να εμφανίζεται όλο και πιο συχνά. Έτσι η σκέψη μας εστιάζεται στην ανησυχία. Η συγκέντρωσή μας μειώνεται, και μπορεί παροδικά να μπλοκάρει η μνήμη μας επηρεάζοντας έτσι την απόδοσή μας. Ανησυχούμε ότι κάτι κακό θα συμβεί, φοβόμαστε πάντα το χειρότερο, και πιστεύουμε ότι δεν θα καταφέρουμε να διαχειριστούμε την κατάσταση. Συναισθηματικά προκαλείτε νευρικότητα, πτώση του ηθικού, και ένας συνεχής φόβος ότι τα συμπτώματα θα επανέλθουν.

Βασική προϋπόθεση για την αντιμετώπιση του άγχους είναι να αναγνωρίσει ο μαθητής τι το προκαλεί και έπειτα να ψάξει για πιθανές λύσεις. Κάποιες από τις αιτίες μπορεί να είναι:

• Είναι γενικά αγχώδης, ανήσυχος.
• Δεν είναι καλά προετοιμασμένος.
• Είχε κακή εμπειρία σε προηγούμενη εξέταση.
• Είναι τελειομανής: κάτι λιγότερο από 19 ή 20 θα είναι αποτυχία.
• Δεν αισθάνεται καλά λόγω κάποιας ασθένειας.

Γενικές προτάσεις για τη μείωση του άγχους και την αποφυγή εξουθένωσης «burn-out»:

Κάνουμε επανάληψη όχι για να μάθουμε καινούργια πράγματα, αλλά για να φρεσκάρουμε τη μνήμη μας. Δεν διαβάζουμε για μεγάλες περιόδους, γιατί θα βαρεθούμε και θα χάσουμε τη συγκέντρωσή μας. Είναι καλύτερα να είμαστε 15 λεπτά συγκεντρωμένοι παρά να κοιτάμε 2 ώρες το κενό. Τα συχνά διαλείμματα είναι απαραίτητα καθώς το συνεχές διάβασμα θα μας εξουθενώσει. Όταν δεν διαβάζουμε απομακρυνόμαστε τελείως από το γραφείο και τα βιβλία. Προσπαθούμε να εντάξουμε στη μέρα μας δραστηριότες που μας ευχαριστούν και προτείνεται μία φορά την εβδομάδα να είναι ελεύθερη από διάβασμα. Τρεφόμαστε λίγο και συχνά μιας και το μυαλό χρειάζεται ενέργεια. Επίσης χρειάζεται και ξεκούραση. Πριν κοιμηθούμε το βράδυ σταματάμε να διαβάζουμε τουλάχιστον δύο ώρες πριν. Θυμίζουμε στον εαυτό μας προηγούμενες επιτυχίες μας ειδικότερα σε παλιότερες εξετάσεις και διαγωνίσματα.

Η ημέρα των πανελληνίων έφτασε και ενώ ο μαθητής ήταν σχετικά χαλαρός αρχίζει να πανικοβάλλεται. Όσο αγχωμένος κι αν είναι καλό θα ήταν να αποφύγει να διαβάσει το προηγούμενο βράδυ ή το πρωί πριν την εξέταση. Αντ’αυτού θα μπορούσε να κάνει κάτι που θα τον χαλαρώσει όπως να κάνει μια βόλτα ή να μιλήσει σε κάποιον. Το πρωί της εξέτασης ακόμη κι αν αισθάνεται αδιαθεσία προτείνεται να φάει κάτι ελαφρύ (κράκερς, φρυγανιές), προς αποφυγή ζάλης και έλλειψης συγκέντρωσης. Καλό είναι να έχει τα πράγματα του έτοιμα από το προηγούμενο βράδυ και να μην πάρει μαζί του στην εξέταση τις σημειώσεις του. Προτείνεται να φτάσει στην αίθουσα όχι πολύ νωρίς, γιατί πιθανότατα θα δει και θα μιλήσει σε άλλους αγχωμένους μαθητές οπότε θα νιώσει χειρότερα, αλλά όχι και να φτάσει πολύ αργά.

Τι γίνεται αν ο μαθητής νιώσει πανικό κατά τη διάρκεια της εξέτασης;

Αφού έχει βεβαιωθεί ότι έχει κάτσει αναπαυτικά και δεν τον ενοχλεί τίποτα έρχεται η στιγμή να διαβάσει τα θέματα. Οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν ιδιαίτερη ένταση αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή όσο καλά προετοιμασμένοι κι αν είναι. Δεν έχει σημασία αν νιώθει έτοιμος, αν έπρεπε να είχε διαβάσει περισσότερο όλη τη χρονιά. Σημασία έχει δεδομένων των συνθηκών να κάνει ότι καλύτερο μπορεί. Είναι σημαντικό να πάρει χρόνο και να διαβάσει όλα τα θέματα και τις οδηγίες προσεκτικά, ακόμη και δύο φορές αν χρειαστεί για να βεβαιωθεί ότι δεν του έχει ξεφύγει τίποτα. Αν δεν μπορεί να αποφασίσει από ποια ερώτηση να ξεκινήσει δεν χρειάζεται να πανικοβληθεί, ας ξεκινήσει από την ερώτηση που γνωρίζει καλύτερα και επανέρχεται στα υπόλοιπα θέματα αργότερα. Καλό θα ήταν να πάρει 5΄ χρόνο να σχεδιάσει τις απαντήσεις και να κάνει σημειώσεις που θα τον βοηθήσουν να βάλει τις σκέψεις του σε τάξη. Δεν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος να ξεκινήσει. Μπορεί να ξεκινήσει από μια εύκολη ή μια δύσκολη ερώτηση. Προτείνεται να απαντήσει πρώτα μια εύκολη ερώτηση ώστε η αυτοπεποίθησή του να ανέβει και να νιώσει καλύτερα. Αν ξεκινήσει με μια δύσκολη ερώτηση ενώ είναι ακόμη σφιγμένος, μπορεί να νιώσει χειρότερα, και να απογοητευτεί. Το να παρατηρεί τους άλλους που γράφουν μπορεί να επιφέρει περισσότερο άγχος, οπότε θα βοηθούσε απλά να τους αγνοήσει. Αν ο πανικός γίνει χειρότερος προτείνεται να σταματήσει, να αφήσει κάτω το στυλό και να πάρει μερικές βαθιές ανάσες (εισπνοή στέλνοντας όλο τον αέρα στην κοιλιά και μετρώντας ως το 10, εκπνοή ξεφουσκώνοντας την κοιλιά και μετρώντας ως το 10). Το κούνημα του κεφαλιού δεξιά και αριστερά βοηθάει στην αποσυμφόρηση της έντασης. Οι θετικές και ενθαρρυντικές κουβέντες επίσης βοηθούν, π.χ «μπορώ να τα καταφέρω».

Οι πανελλήνιες εξετάσεις δεν πρέπει να συνδέονται με την αξία των εφήβων ως άτομα. Η αυτοεκτίμησή τους δεν καθορίζεται από τις επιτυχίες ή αποτυχίες. Οι μαθητές δεν είναι τα αποτελέσματά τους, το μέλλον τους δεν θα καταστραφεί, η μία αποτυχία δεν σημαίνει ότι θα αποτυγχάνει πάντα. Η ζωή τους δεν τελειώνει εδώ, όπως και η εισαγωγή σε κάποια σχολή δεν εξασφαλίζει ταυτόχρονα μια επιτυχημένη επαγγελματική σταδιοδρομία. Υπάρχουν πάντα επιλογές βάση τις εκάστοτε συνθήκες και επιθυμίες του ατόμου.

Τέλος, άσχετα από το αποτέλεσμα, οι πανελλήνιες εξετάσεις είναι μια σημαντική εμπειρία πριν την ενηλικίωση. Πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια πρόκληση που δίνει την ευκαιρία στον έφηβο να μάθει να εμπιστεύεται τον εαυτό του, να μην τον επικρίνει και να επιβραβεύει τις ικανότητές του. Του μαθαίνει να έχει ρεαλιστικές προσδοκίες και στόχους με βάση τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντά του, να θέτει τα όριά του εκφράζοντας αυτό που θέλει και μέχρι που μπορεί να φτάσει. Δεν μπορεί να ελέγχει τα πάντα σε μια κατάσταση και το σημαντικότερο είναι ότι δεν μπορεί και δεν θα πρεπε να τους ευχαριστεί όλους γύρω του.

ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!