Η σύγχρονη μορφή οικογένειας

Γράφει η Μαρία Ξανθοπούλου, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια

Με το πέρασμά του χρόνου η έννοια της οικογένειας άρχισε σιγά-σιγά να διαφοροποιείται. Οι σύγχρονοί νέοι, στην κλίμακα της κοινωνικής αλλαγής, δεν χρησιμοποιούν πλέον μόνο τη λέξη σύζυγος, αλλά μιλάνε για συντρόφους και διαχωρίζουν το θεσμό του γάμου από την «ουσιαστική» σχέση η οποία, όπως λένε, δεν μπορεί να διασφαλιστεί από κανένα έξωθεν κανονιστικό καθεστώς. Η λέξησύζυγος, που έχει την ίδια ρίζα με τη λέξη σύζευξη, φέρνει στο νου την εικόνα δυο ανθρώπων οι οποίοι κινούνται μαζί, χωρίς δυνατότητα αυτονόμησης και διαφοροποίησης. Αντίθετα, οι σύντροφοι καθορίζουν οι ίδιοι μεταξύ τους την απόσταση, τον τρόπο και το είδος της συναλλαγής τους, τους κοινούς στόχους και τον βαθμό ελευθερίας των κινήσεών τους. Η επισημοποίηση της σχέσης, γίνετε και σφραγίζεται με τη συμβίωση πριν από το γάμο, την οποία θεωρούν ως μια ουσιαστική περίοδο δοκιμασίας που θα δείξει αν έχουν κάνει καλή επιλογή συντρόφου.

Η παραδοσιακή αντίληψη για τον γάμο ως «τυχερό» είναι κάτι που έχει μείνει πολύ πίσω. Αλλά και η δήλωση «ήταν τυχαίο», το οποίο φαίνεται να εκφράζει μια αίσθηση ασάφειας, μειώνεται. Τα σύγχρονα ζευγάρια αρχίζουν να αναφέρονται ξεκάθαρα σε κάποια κριτήρια για την επιλογή του συντρόφου, όπως ευαίσθητος, έξυπνος, δυναμικός, ειλικρινής, ανοικτός συναισθηματικά, ομιλητικός κριτήρια συνεπή με την έμφαση που δίνεται πλέον στην ουσιαστική σχέση. Απέχουν πια από την αντίληψη του ιδανικού άνδρα, όπως κουβαλητής, καλός οικογενειάρχης και στήριγμα ή αντίστοιχα για την ιδανική γυναίκα τίμια, νοικοκυρά, οικονόμα, που στο παρελθόν θα αποτελούσαν ασφαλώς ιδανικούς συζύγους αλλά και τα κυριότερα κριτήρια επιλογής.

Στη Δύση, το 50% των πρώτων γάμων καταλήγει σε διάλυση, ενώ το ποσοστό των ατόμων που παντρεύονται ξανά φτάνει το 67%. Άνδρες και γυναίκες δοκιμάζουν και δοκιμάζονται, αποτυγχάνουν και προσπαθούν ξανά και ξανά. Ψάχνουν κοντά και μακριά σε ολόκληρο τον πλανήτη και στον κυβερνοχώρο, συνδέονται με συντρόφους από άλλες κουλτούρες, ακόμη και από άλλες φυλές. Γίνονται γάμοι, διαζύγια, δεύτεροι και τρίτοι γάμοι, παιδιά με διαφορετικούς συντρόφους, μέσω υιοθεσίας και εξωσωματικής γονιμοποίησης. Το μωσαϊκό των σύγχρονων οικογενειών περιλαμβάνει κάθε δυνατή παραλλαγή και ατελείωτους συνδυασμούς. Είναι τόσο βαθιά η μεταμόρφωση της οικογενειακής ζωής, που μοιάζει να χρειαζόμαστε έναν πιο ευρύ και περιεκτικό όρο για να περιγράψουμε τις νέες μορφές συμβίωσης με τις ατελείωτες παραλλαγές της. Η ευρεία οικογένεια δεν περικλείει μόνο την συμβίωση που ξέραμε. Η οικογένεια δεν έχει πλέον ένα συγκεκριμένο σχήμα, αλλά αποτελείται από ένα σύνολο σχέσεων. Σχέσεις οικειότητας, αμοιβαιότητας, αγάπης. Αυτές οι σχέσεις δεν δημιουργούνται και δεν διατηρούνται μόνο μέσα σε ένα σχήμα. Επομένως αν θέλουμε να στηρίξουμε την οικογένεια, θα πρέπει να στηρίζουμε όλα τα σχήματα που λαμβάνει στις μέρες μας. Στην Ελλάδα τα δύο πιο συχνά σχήματα ή μορφές οικογένειας, που φαίνεται από τα στοιχεία να έχουν αυξητική τάση είναι οι μονογονεϊκές και οι «ανασυσταμένες» ή μεικτές οικογένειες. Στατιστικές μελέτες δείχνουν ότι μέχρι το 1987, το 33% του παγκόσμιου πληθυσμού αποτελούσε μέλος μιας μεικτής οικογένειας. Το ένα τρίτο του συνόλου των παιδιών, θα αποτελέσει μέλος μιας μεικτής οικογένειας πριν την ολοκλήρωση της εφηβείας τους. Για την εύρυθμη λειτουργία αυτών των συστημάτων και όχι μόνο, απαιτείται εσωτερική συγκρότηση και αποτελεσματική επικοινωνία.

Τέλος μια ακόμη εντυπωσιακή ένδειξη της αλλαγής είναι, ότι ενώ παλιότερα οι γυναίκες ήταν αυτές που πήγαιναν μόνες τους σε συμβούλους, Ψυχολόγους, Ψυχοθεραπευτές για να σώσουν το γάμο τους, πολύ πρόσφατα άρχισαν να προηγούνται οι άνδρες στη θεραπεία. Είναι οι άνδρες, που βρέθηκαν αντιμέτωποι με γυναίκες αποφασισμένες να συνεχίσουν την πορεία τους μόνες τους ή μαζί με τα παιδιά τους. Σήμερα, όλο και περισσότεροι άνδρες αποφασίζουν να πετάξουν την πανοπλία που δεν τους προστατεύει από τον εαυτό τους και που διαιωνίζει την απομόνωσή τους. Μέσα στο πεδίο των οικογενειακών σχέσεων, αρχίζουν να διεκδικούν τη θέση τους ως σύντροφοι και πατεράδες.

Συνοψίζοντας: Η οικογένεια αλλάζει μορφή , παραμένει όμως το προστατευτικό «κουκούλι» που παρέχει ασφάλεια στα μέλη της, τα οποία δεν συνδέονται αναγκαστικά με δεσμούς αίματος μεταξύ τους, αλλά κυρίως με συναισθηματικούςδεσμούς. Ο άνδρας-«κολόνα» του σπιτιού κάποτε έχει γκρεμιστεί. Η γυναίκα, που άλλοτε ήταν πλήρως οικονομικά εξαρτώμενη από εκείνον μπορεί πλέον να ζήσει αυτόνομα. Οι άνθρωποι συμβιώνουν πριν παντρευτούν, χωρίς να προηγηθεί αρραβώνας, παντρεύονται δύσκολα και σε μεγαλύτερη ηλικία, χωρίζουν ευκολότερα, ξαναπαντρεύονται ή συνάπτουν νέες σχέσεις (ελεύθερες ή θεσμοθετημένες, με τελευταία εξέλιξη το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης, που αναγνωρίζει νομοθετικά τη σχέση ετερόφυλων ζευγαριών). Οι μικτές οικογένειες αναδεικνύονται σε κυρίαρχη μορφή οικογένειας διεθνώς, και η Ελλάδα όσο και αν επιμένει στην παράδοση, μάλλον δεν θα αποτελέσει εξαίρεση. Παρόλα ταύτα οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η οικογένεια μας προσφέρει μια ασφάλεια που δύσκολα μπορούμε να αντικαταστήσουμε στον ταραγμένο σημερινό κόσμο μας. Η οικογένεια μας γλιτώνει από πολλά δεινά της εποχής, όπως μοναξιά και κοινωνική απομόνωση, προσφέροντας πολλά ψυχοκοινωνικά στηρίγματα, ακόμη και καλή υγεία.