Εγκαινιάστηκε η έκθεση γελοιογραφιών «Πενάκια εφ' όπλου!» στην Βέροια (φωτογραφίες)

Η έκθεση γελοιογραφιών με τίτλο «Πενάκια εφ' όπλου!» εγκαινιάστηκε την Τρίτη 24 Οκτωβρίου, στο  φουαγιέ του Χώρου Τεχνών Βέροιας. Η περιοδική έκθεση αποτελεί μια συνέργια της Κ.Ε.Π.Α. Δήμου Βέροιας με το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και το Κέντρο Ιστορίας Δήμου Θεσσαλονίκης.

Η συγκεκριμένη δράση που ξεκίνησε σήμερα προβάλει την ιστορία του ελληνοΐταλικου πολέμου, μιας ιδιαίτερα τιμητικής στιγμής στην νεώτερη ελληνική ιστορία με έναν τρόπο εναλλακτικό μέσα από την Τέχνη των Comic, τη γελοιογραφία. Μέσα από αυτή τη δράση επιδιώκεται η επαφή του κοινού της πόλης μας με εκθέματα και συλλογές οι οποίες αποτυπώνουν στιγμές και περιόδους της ιστορίας του Ελληνικού Κράτους.

Η έκθεση παρουσιάζει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των γελοιογραφιών που δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό Τύπο και σε επιστολικά δελτάρια στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940-1941 και σήμερα ανήκουν στη Συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. Επιχειρείται έτσι μια διαφορετική προσέγγιση του πολέμου, που προβάλει τη δυναμική της γελοιογραφίας ως πηγή τεκμηρίωσης ενός ιστορικού γεγονότος και ως σταθερό αποδέκτη και εκφραστή της σύγχρονης επικαιρότητας.

Τα σκίτσα της συλλογής του ΕΙΜ υπογράφουν κορυφαίοι γελοιογράφοι της εποχής του μεσοπολέμου (Κώστας Μπέζος, Αντώνης Βώττης, Γιώργος Γκεϊβέλης) αλλά και νεότεροι που δραστηριοποιήθηκαν πιο συστηματικά στο χώρο της πολιτικής γελοιογραφίας μετά την απελευθέρωση (Φωκίωνας Δημητριάδης, Σταμάτης Πολενάκης, Μίμης Παπαδημητρίου, Σοφόκλης Αντωνιάδη, Νίκος Κατσούρος, Νικόλαος Νείρος, Μιχάλης Παπαγεωργίου, Μιχάλης Νικολινάκος, Παύλος Παυλίδης, Νίκος Καστανάκης).

{jlex}flickr:72157688315949614{/jlex}

Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940 στις γελοιογραφίες της εποχής

Η έκθεση παρουσιάζει ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα από τις γελοιογραφίες που δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό τύπο, στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Προέρχονται από τη συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου και δημοσιεύτηκαν σε αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής (Πρωΐα, Νίκη, Νέα Ελλάς, Ασύρματος, Η Καθημερινή, Αθηναϊκά Νέα, Ακρόπολις, Ελεύθερον Βήμα, Έθνος, Ελληνικόν Μέλλον, Ο Τύπος, Νέος Κόσμος) ή εικονογραφούσαν επιστολικά δελτάρια. Είναι έργα κορυφαίων γελοιογράφων όπως οι Κώστας Μπέζος, Αντώνης Βώττης, Γιώργος Γκεϊβέλης, Φωκίωνας Δημητριάδης, Σταμάτης Πολενάκης, Μίμης Παπαδημητρίου, Σοφόκλης Αντωνιάδη, Νίκος Κατσούρος, Νίκος Καστανάκης.

Η σάτιρα και ειδικότερα η πολιτική γελοιογραφία έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλη τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς εντάχθηκε στην πολεμική προπαγάνδα και των δύο παρατάξεων. Χιλιάδες σατιρικά σκίτσα δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες και σατιρικά έντυπα που κυκλοφορούσαν στις χώρες των Συμμάχων και του Άξονα, με στόχο κυρίως την αναπτέρωση του ηθικού στρατευμένων και αμάχων και τη σπίλωση του εχθρού.

Στην Ελλάδα. δυο πράγματα δεν έλειπαν από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, το χειμώνα του ‘40-41: τα νέα του μετώπου και η γελοιογραφία της ημέρας. Ο ενθουσιασμός που ακολούθησε την κήρυξη του πολέμου αποτυπώνεται στα σκιτσάκια που με εφευρετικότητα και χιούμορ σατιρίζουν αμείλικτα τον Μπενίτο Μουσολίνι και το επιτελείο του.

Ο Ιταλός ηγέτης είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον των γελοιογράφων πολύ πριν την έναρξη του πολέμου. Το 1935 στην εφημερίδα Ανεξάρτητος του Δημήτρη Πουρνάρα ο Μιχάλης Παπαγεωργίου δημοσίευσε δυο γελοιογραφίες, τον «Άγγελο της Ειρήνης» και τον «Θεριστή του Θανάτου», που απεικόνιζαν τον Μουσολίνι απειλητικό και τερατόμορφο. Το 1936 το καθεστώς της 4ης Αυγούστου επέβαλλε τους δικούς του όρους στον τύπο. Tα σχέδια υποβάλλονταν σε έλεγχο και απαγορεύονταν η εικονογραφική παραποίηση των χαρακτηριστικών οποιουδήποτε αρχηγού κράτους, αποτρέποντας τους γελοιογράφους να σατιρίσουν Έλληνες και ξένους αξιωματούχους. Ωστόσο, παρά τις απαγορεύσεις, το 1936 ο Νίκος Κατσούρος δημοσίευσε στο λεύκωμα Σεξ-αππήλ Hélas μια καρικατούρα του Μουσολίνι που τον απεικόνιζε ως ανθρωπόμορφο κανόνι. Έφερε τον τίτλο «Ο πολιτισμένος» και περιέργως ξέφυγε της λογοκρισίας. Τα επόμενα χρόνια η απέχθεια προς το πρόσωπο του ηγέτη του Φασισμού αυξήθηκε με μαθηματική ακρίβεια καθώς χρεώθηκε τον αντίκτυπο της ανθελληνικής ιταλικής προπαγάνδας της προπολεμικής περιόδου.

Με την έναρξη του πολέμου τα δεδομένα άλλαξαν. Η λογοκρισία δεν καταργήθηκε, τα προσχήματα όμως είχαν καταρρεύσει, οι Ιταλοί απειλούσαν την εθνική κυριαρχία, οι Φασίστες ήταν εχθροί, ο Μουσολίνι πολεμοκάπηλος. Ολόκληρη η καλλιτεχνική παραγωγή προσανατολίστηκε προς την ηθική στήριξη μαχόμενων και αμάχων. Διανοούμενοι δημοσίευαν εκκλήσεις και διαμαρτυρίες στον τύπο, εικαστικοί ανέλαβαν δράση στην πρώτη γραμμή και τα μετόπισθεν, θεατρικές επιθεωρήσεις και τραγούδια σατίριζαν τους εισβολείς, χρωμολιθογραφίες, που εικονογραφούσαν τις ελληνικές νίκες, τυπώνονταν σε μια νύχτα και πωλούνταν στους δρόμους.

Η μέχρις εσχάτων σάτιρα του εχθρού ήταν επιβεβλημένη, τόσο γιατί έπληττε την εικόνα των αντιπάλων όσο και γιατί συνέβαλε στην εξύψωση του ηθικού των Ελλήνων. Όλα τα έντυπα κυκλοφορούσαν «πνιγμένα» στη γελοιογραφία ενώ τα σκιτσάκια συχνά ανατυπώνονταν σε πολλαπλά αντίτυπα και διασκορπίζονταν στους δρόμους της πρωτεύουσας, σαν προκηρύξεις. Γελοιογραφίες εικονογραφούσαν και τα επιστολικά δελτάρια, που κυκλοφορούσαν με την έγκριση της λογοκρισίας και έφταναν μέχρι το μέτωπο.

Η σάτιρα στράφηκε πρωτίστως στο πρόσωπο του Μπενίτο Μουσολίνι. Τα «πενάκια» απαθανατίζουν Ιταλό ηγέτη ως περίγελο της Ιστορίας, απελπισμένο και πανικόβλητο να καταφεύγει σε μάγισσες και χαρτορίχτρες, προσπαθώντας να ανακτήσει την αισιοδοξία του ή σε γιατρούς για να αντιμετωπίσει τα απανωτά σοκ που κλονίζουν την υγεία του. Μαζί του, σατιρίζονται η σύζυγος του Ρακέλε, η κόρη του Έντα, ο γαμπρός του και υπουργός εξωτερικών Γκαλεάτσο Τσιάνο. Ακολουθούν κορυφαίοι αξιωματούχοι και στρατιωτικοί όπως ο κοντοστούπης πειθήνιος βασιλέας Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄, ο στρατηγός Σόντου, ο αρχιστράτηγος Μπαντόλιο, που απηυδισμένος από την ξεροκεφαλιά του Duce παραιτείται από το Γενικό Επιτελείο, ο στρατηγός Καβαλέρο, που αναλαμβάνει τελευταίος να βάλει σε τάξη το μέτωπο της Αλβανίας, ο πρέσβης της Ιταλίας στην Ελλάδα Εμανουέλε Γκράτσι.

Επόμενος στόχος των γελοιογράφων είναι ο ιταλικός στρατός, που βρίσκεται συνήθως σε άθλια κατάσταση, τρέπεται σε άτακτη φυγή στη θέα του ελληνικού στρατού και καταλήγει να παλεύει με τα κύματα της Αδριατικής. Λογοπαίγνια εμπνευσμένα από τα βαρύγδουπα ονόματα των ιταλικών μεραρχιών συμπληρώνουν τις συνθέσεις για τους «Κένταυρους που έγιναν λαγοί» (αναφέρεται στην τεθωρακισμένη μεραρχία Centauro) ή τους «Λύκους που μπήκαν στο μαντρί» (μεραρχία πεζικού Lupi di Toscana).

Απέναντι στους πανικόβλητους ιταλούς τοποθετούνται αγέρωχοι εύζωνες. Οι γελοιογράφοι έγιναν οι πρώτοι καλλιτέχνες που απέδωσαν τιμές στον άξιο πρωταγωνιστή του πολέμου, τον απλό Έλληνα φαντάρο, με τη χλαίνη ή τη φουστανέλα, με το μουστάκι και την επαρχιώτικη προφορά του. Αυτόν που πολεμούσε τους εισβολείς, την πείνα και το κρύο, χόρευε στο ταψί τον Μουσολίνι, έτρεπε σε φυγή φασιστικές φάλαγγες και μετέτρεπε τον πόλεμο σε πανηγύρι θριάμβου. Όταν έλειπε αυτός, τη θέση του έπαιρνε το... τσαρούχι. Τσαρουχοκίνητες φάλαγγες, τσαρουχοφράγματα, βροχή από τσαρούχια, βόμβες- τσαρούχια κλείνουν το δρόμο των Ιταλών. Η γελοιογραφία του 1940 κυριαρχείται, όπως και οι εφιάλτες των Ιταλών, από τσαρούχια.

Οι Βρετανοί στρατιώτες παρελαύνουν με τη σειρά τους από τις ελληνικές γελοιογραφίες. Κάθε νίκη των δυνάμεων της Κοινοπολιτείας γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό. Γελαστοί ο Tommy ή ο Digger (δηλαδή ο άγγλος ή ο αυστραλός οπλίτης) έρχονται να συντροφεύσουν το ευζωνάκι στα παιχνίδια του και μαζί σφυροκοπούν το κύρος του Φασισμού. Αρκετές συνθέσεις τέλος «ταξιδεύουν» μέχρι την Ιταλία, όπου οι Ιταλοί στερούνται αντικειμενικής πληροφόρησης και έρχονται αντιμέτωποι με βομβαρδισμένες πόλεις και αναπάντητα ερωτήματα.

Οι γελοιογραφίες του Ελληνοϊταλικού πολέμου διακρίνονται από ένα εκλεπτυσμένο όσο και ευρηματικό χιούμορ, χλευαστικό αλλά όχι κακόβουλο, χωρίς ύβρεις ή απειλές. Πολλές επιδεικνύουν με τις εύστοχες λεζάντες τους την παιδεία των δημιουργών τους. Αξίζει να επισημάνουμε τη διασκεδαστική ευκολία με την οποία προσαρμόζονται στην επικαιρότητα αρχαιοελληνικά και λατινικά ρητά, λαϊκές παροιμίες, αινίγματα, αθλητικά δρώμενα, αναφορές στην αρχαία ελληνική μυθολογία, τη φιλοσοφία, την ιστορία, αρχαία και νεώτερη, την ισπανική λογοτεχνία, το αγγλικό θέατρο, την ιταλική όπερα, τον κινηματογράφο, το ελληνικό ευθυμογράφημα και η ερωτική καντάδα.

Ευρηματικές, κεφάτες και ποικίλες οι γελοιογραφίες του πολέμου πετυχαίνουν να διακωμωδήσουν τους εισβολείς, να αποθεώσουν τους Έλληνες στρατιώτες και να τονώσουν το ηθικό των αμάχων. Και αν κανείς αναρωτιέται πώς μπορεί να τα καταφέρει όλα αυτά ένα απλό σκιτσάκι ας βάλει τον εαυτό του στη θέση εκείνων που, εν καιρώ πολέμου, έβλεπαν στα πρωτοσέλιδα τον ηγέτη της φασιστικής αυτοκρατορίας να το βάζει στα πόδια στη θέα ενός τσαρουχιού.

Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 17 Νοεμβρίου 2017

Ώρες λειτουργίας: Πρωί 8:00-15:00 Απόγευμα:17:30-20:30

Επισκέψεις σχολικών τμημάτων: Κατόπιν συνεννόησης στο τηλέφωνο 2331078100 και 2331078127.